Stjórnsýsla og félagsmál.  Árið 1976 samþykkti þing Albaníu stjórnarskrá, sem viðurkenndi Verkamannaflokk Albaníu (Kommúnistaflokkur Albaníu til 1948) sem eina stjórnmálaflokk landsins og stefnu Marx og Leníns sem hugmyndafræði hans og þjóðarinnar.  Árið 1991 var samþykkt ný stjórnarskrá, sem byggðist á fjölflokka kerfi og tryggði borgurunum tjáningar-, trú- og prentfrelsi, frelsi til stofnunar félaga, fundarhalda og mótmælaaðgerða.

Þingmenn eru kosnir í almennum kosningum (18 ára og eldri) til fjögurra ára í senn.  Þingið kemur reglulega saman fjórum sinnum á ári.  Forsetinn hefur umboð þingsins, þegar það er ekki að störfum og hann er einnig æðsti maður hersins.  Þingið kýs hann til fimm ára í senn.  Hann getur lýst yfir neyðarástandi, leyst upp þingið og efnt til kosninga.  Hann útnefnir forsætisráðherra með samþykki þingsins, sem samþykkir síðan aðra ráðherra.  Þingið skipar dómara hæstaréttar og dómsmálaráðuneytið hefur umsjón með réttarkerfinu.  Landið skiptist í 26 héruð (rrethe).  Sveitarstjórnir og bæjarstjórnir eru kosnar til þriggja ára í senn.

Árið 1991 skipti Verkamannaflokkurinn um nafn og tók upp nafnið Sósíalistaflokkurinn.  Aðalmarkmið Verkamannaflokksins var að fullkomna sköpun kommúnistaþjóðfélags, þar sem allir áttu að leggja sitt af mörkum í samræmi við hæfileika sína og þörfum allra yrði sinnt.  Einungis 10% fullorðinna Albana voru flokksbundnir, þannig að flokkurinn varð að halla sér að fjöldasamtökum, s.s. Lýðræðislega flokknum og Alþýðusambandinu til að ná markmiðum sínum.  Miðstjórn verkamannaflokksins (politburo) réði í rauninni öllu, sem hún vildi ráða, m.a. vali ráðherra.  Sósíalistaflokkurinn tekur annan pól í hæðina og lýsir yfir, að hann sé að flestu frábrugðin Verkamannaflokknum sáluga.  Hann styðst ekki við kenningar Marx og Leníns og stefnir ekki að slíkri uppbyggingu þjóðfélagsins.  Hann fylkir sér með vesturevrópskum flokkum sósíaldemókrata og styður hægfara framfarir og breytingar, sem leiða til opins markaðskerfis.  Hann styður fjölflokkakerfi, aðskilnað flokksins frá ríkisstjórn og mannréttindi.  Stefnumörkun er ákveðin á landsfundum, sem eru haldnir á tveggja ára fresti.  Milli funda er stjórn flokksins ábyrg fyrir framkvæmd stefnunnar og miðstjórnin er í rauninni valdamiðja hans.

Auk Sósíalistaflokksins eru nokkrir aðrir lýðræðis-, bænda- og náttúruverndarflokkar starfandi.  Lýðræðisflokkurinn stefnir að uppbyggingu verstræns samfélags byggðu á lögum og reglu og virðingu fyrir mannréttindum.  Hann krefst afnáms afskipta kommúnistastjórnarinnar af fjölmiðlum, einkavæðingar ríkisrekinna fyrirtækja og greiðrar leiðar fyrir erlenda aðstoð við landið.  Hann nýtur aðallega stuðnings stúdenta, menntafólks og sjálfstæðra verkalýðsfélaga.  Lýðveldisflokkurinn vill fara hægar í sakirnar í efnahags- og stjórnmálum en aðlamarkmið hans er að gera Albaníu að gildri Evrópuþjóð.  Stefna annarra flokka er ekki eins ljós.

Skólakerfið.  Ríkisstjórn landsins hefur veitt verulegum fjármunum til uppbyggingar og þróunar menntakerfisins.  Skólaskylda nær til barna frá 7 til 15 ára aldurs.  Barna- og gagnfræðaskólar eru fríir og skólagjöld ærði menntastofnana miðast við tekjur fjölskyldna nemendanna.  Háskólinn í Tiranë var stofnaður 1957 og víða hefur fag- og iðnskólum verið komið á fót.

Allt frá upphafi kommúnistastjórnar landsins hafa yfirvöld stefnt að meiri menntun landsmanna og árangur hefur orðið talsverður.  Það á sinn þátt í stuðningi við Sósíalistaflokkinn.  Árið 1945 voru u.þ.b. 80% þjóðarinnar ólæs og í kringum 1980 gátu yfirvöld státað sig af því, að ólæsi hefði verið útrýmt.  Hvað sem því líður, var menntakerfið í fjötrum miðstýringar kommúnista eins og aðrir þættir þjóðlífsins og aðaláherzlan var lögð á tæknimenntun.  Tækifæri til framhaldsnáms voru fá vegna strangra skilyrða, sem stjórnvöld settu, og börn flokksmanna nutu forréttinda.  Skólastjórnir réðu engu um námsskrár og ráðningu kennara.

Heilsugæzla.  Heilbrigðiskerfi landsins er tiltölulega vel úr garði gert og þjónustan er sögð vera frí og einn læknir á hverja 500 íbúa.  Mjög hefur dregið úr smitsjúkdómum.  Malaría og syfilis voru mjög útbreiddir sjúkdómar áður fyrr.  Þrátt fyrir framfarir á sviðum heilsugæzlu, er barnadauði verulegur í landinu, 25‰ af lifandi fæddum börnum.  Þessu veldur aðallega vannæring og erfiðleikar við að fá læknisþjónustu í afskekktustu hlutum landsins.  Lífslíkur landsmanna eru 69 ár meðal karla og 75 ár meðal kvenna, sem er nokkuð minna en annars staðar í Suður-Evrópu.

Árið 1990 hrundi stjórnkerfi kommúnista í Júgóslavíu og fjölflokka kosningar voru haldnar í öllum sex lýðveldunum.  Í Bosníu-Herzegovínu buðu lýðræðisflokkurinn (múslimar), lýðræðisflokkur serba og lýðræðissamband króata fram saman.  Þessir flokkar unnu stóran sigur og mikinn meirihluta í báðum deildum þingsins.  Þeir komu fulltrúum sínum líka fyrir í sjö manna forsetaráði, sem stofnað var til að koma í veg fyrir yfirráð eins þjóðernis framar öðru.  Þeir reyndu að koma á fót fjölflokka forystu en í ljós kom, að stjórnmálaskoðanir og markmið voru ósamræmanleg.  Þinginu tókst ekki að koma neinu í verk og stríð skall á vorið 1992.

Samkvæmt samkomulagi, sem komizt var að í Dayton, BNA, í nóvember 1995, var Bosníu og Herzegovínu skipt tvö sjálfstjórnarsvæði, Serbneska lýðveldið og Sambandsríkið Bosníu-Herzegovínu, sem er bandalag bosnía og króata.  Hvorir um sig hafa eigið þing og forseta.  Einn forseti er kjörinn fyrir hvert þjóðerni, þannig að þeir eru þrír.  Forsetaembættið skipar ráðherra úr röðum allra þjóðarbrotanna og tvo varaforsætisráðherra, annan serba og hinn bosnía, sem skipta um hlutverk vikulega, og króakskan aðalforsætisráðherra.  Þingið starfar í tveimur deildum.  Þingmenn fulltrúadeildarinnar (42) eru kjörnir í beinum kosningum, og gert er ráð fyrir 28 frá Sambandsríkinu og 14 frá Lýðveldi serba.  Í öldungadeildinni sitja fimm þingmenn, sem hin þrjú þing ríkisins kjósa.

Hermál.  Júgóslavneski alþýðuherIinn var varnarher, sem notaði miðhluta Bosníu-Herzegovínu sem birgðastöð og til framleiðslu flestra hergagna sinna.  Bosnískir serbar, sem börðust fyrir sérstöku ríki serba, komust yfir mestan hluta þessa vopnabúrs með aðstoð júgóslavneska hersins.  Króatíska herráðið og bosníski herinn (aðallega bosníar) voru stofnuð með aðstoð frá Zagreb.  Samstarf bosníumanna og króata fór fljótlega út um þúfur.  Samkvæmt Daytonsamkomulaginu mátti ríkið reka tvo heri, annan frá Serbalýðveldinu og hinn frá Sambandsríkjunum.

Heilbrigðis- og félagsmál.  Þessum málaflokkum var sinnt vel undir Júgóslavíustjórn, þótt þjónustan væri mismunandi í ýmsum landshlutum.  Framboð sjúkrarúma var ævinlega minna í austantjalds en vestan og framboð þjónustu minna í dreifbýli en þéttbýli.  Fóstureyðingar voru framkvæmdar eftir óskum fram að 10. viku meðgöngu og mæður fengu eins árs fæðingarorlof.

Þrátt fyrir stöðugar byggingarframkvæmdir, tókst ekki að fullnægja eftirspurn eftir íbúðum í borgum, þannig að húsnæðisleysi var orðið að stórvandamáli fyrir stríðið.  Einkahúsnæði var oft fjármagnað með farandvinnu erlendis.  Í fjölbýlishúsum ríkisins greiddu leigjendur mjög lága leigu en biðlistarnir voru langir og oftast fengu starfsmenn stjórna þeirra húsnæðið.

Mynd:  Mostarbrúin endurbyggð.