A fjórða hundrað milljóna
manna hafa ensku að móðurmáli og flestir amerísku útgáfuna
(AE). Aðeins
u.þ.b. 55 milljónir Breta og 30 milljónir í fyrrum nýlendum þeirra nota
brezka ensku (BE), en hún er kennd eingöngu í skólum. AE er hvorki
sjálfstætt mál né mállýzka, heldur kvísl af upprunalega málinu
með eigin þróun.
Sameiginlegur orðaforði AE og BE auk málfræði og framburðar
er ótvíræður og vegur meira en það, sem ólíkt er.
Móðurmál annarra innflytjenda en hinna spænskumælandi hafa
horfið að mestu, enda er spænska mikilvægasta erlenda tungumálið,
sem kennt er í skólum.
Franska er í öðru sæti og þýzka skilst helzt á mestu ferðamannastöðunum.
Fyrstu
innflytjendurnir (á 16.öld) fluttu með sér Shakespearensku, sem þróaðist
síðan sjálfstætt í BNA.
Tekin voru upp ýmis orð úr máli frumbyggjanna (Wig Wam = indíánatjald),
frönsku (Prairie, rapids, cent, dime, canyon, mesa = stapafjall o.fl.),
hollenzku (yankee, bakery, cookie, caboose o.fl.), þýzku (pretzel,
hamburger, snitsel, kindergarten, zeitgeber = ótti, ostpolitik o.fl.).
Með
tímanum hafa orð breytt um merkingu, m.a. vegna nýrra lifnaðarhátta,
s.s. corn, þýddi korn en nú maís, indian summer = síðsumar,
blizzard = stórhríð.
Ýmis tækniorð hafa rutt sér til rúms og aðrar þjóðir
hafa tekið mörg þeirra upp, s.s. typewriter, refrigerator, submarine,
bandwagon = vagn sigurvegara, abolition, prohibition o.fl.
Meira
er um samsett orð í AE en BE:
Drive-in-restaurant, Pin-up-girl, future-minded, trigger-happy,
airconditioned, waterproof o.fl.
Nýyrði:
Motel (Motorist's hotel), smog (smoke+fog), brunch
(breakfast+lunch) o.fl.
Styttingar
og afbakanir:
Wanna (want to), ain't (is not), 'cuz (because) o.fl.
AE
er meira miðuð við, að ritháttur falli að framburði en BE, s.s.
Labour - labor, colour - color, traveller - traveler, theatre - theater,
defence - defense, night - nite, light - lite o.fl.
Engin
málverndunarnefnd eða ráð er til í BNA, hvorki fyrir framburð né
stafsetningu.
Framburður
er ólíkur í Norður- og Suðurríkjunum.
Í Suðurríkjunum dregur fólk seiminn.
Bandaríkjamenn
setja ekki fyrir sig, þótt gestir hafi takmarkaða enskukunnátti, svo
framarlega, að þeir geti gert sig skiljanlega. |