Heildarflatarmál fylkisins er 141.089 ferkílómetrar
(27. í stærðaröð BNA). Sambandsstjórnin á 0,8% landsins. Það er
svipað þríhyrningi í laginu en Long Island myndar útkjálka til
suðausturs. Það er 515 km frá austri til vesturs og 500 km frá norðri
til suðurs. Long Island er 195 km frá austri til vesturs. Hæð
landsins nær frá sjávarmáli við Atlantshaf í suðaustri upp í 1.629 m á
tindi Marcy-fjalls í norðaustri. Meðalhæð yfir sjó er 305 m.
Strandlengjan er 204 km.
Landslag er fjölbreytt og því skiptist fylkið í margar landfræðilegar
einingar: St Lawrence-láglendið, Adirondack upplendið, láglendið við
austanverð Vötnin miklu, uppland Nýja-Englands og strandsléttuna við
Atlantshafið. St Lawrence-láglendið í norðurhlutanum er mjótt og
liggur meðfram samnefndri á og meðfram Champlain-vatni. Landslagið er
flat og lítið eitt öldóttara til suðurs. Berggrunnurinn er sand- og
kalksteinn og jarðvegurinn er kalkríkur og súr.
Adirondack upplendið í norðaustri nær yfir fjórðung fylkisins. Það
era ð mestu fjalllent og rís hæst á Marcy-fjalli. Hluti berggrunns
þess er einhver hinn elzti og harðasti í landinu. Jarðvegur er víðast
þunnur, grýttur og súr.
Láglendið við Vötnin miklu, við Erie- og Ontaríóvatn, er að mestu flat
næst vötnunum og hæðótt er fjær dregur. Milli Rochester og Syracuse
eru þúsundir ávalra hæða (drumlins), gamlar jökulöldur frá ísöld.
Berggrunnurinn er setlög, aðallega kalk- og sandsteinn og flöguberg.
Harðari lög í setlagabunkanum, sem hallar lítillegar til suðurs, hafa
myndað raðir hlíðarfóta með austur-vestur stefnu. Niagara-fossarnir
steypast fram af einum slíkum. Jarðvegurinn er víðast kalkríkur og
allfrjósamur.
Appalachia-sléttan nær yfir næstum helming fylkisins og henni er skipt
í þrennt. Catskill-fjöll, sem ná upp í 1.280 m, mynda austurhlutann.
Miðbikið er mun lægra, þar sem eru jökulgrafnir dalir. Þar eru hin
frægu Fingurvötn. Vestantil er sléttan hærri en einnig skorin djúpum
dölum. Berggrunnur sléttunnar er setlög, aðallega kalk- og sandsteinn
og flögugrýti. Þar eru líka talsverðar birgðir jarðsalts. Jarðvegur
er víðast þykkur og súr og í aðalárdölunum er frjósamt árset.
Hudson-Mohawk-láglendið er í mið- og austurhlutunum. Mjór
Hudsondalurinn teygist milli Appalachia-sléttunnar og upplendis
Nýja-Englands. Syðst teygist láglendið um Walkill-dal. Mohawk-dalur
er norðvestan Hudsonárinnar, aðallega milli Adirondack- og Appalachia-sléttnanna.
Allra norðvestast er afmarkað upplendi (610m), sem er kallað Tug Hill-sléttan,
milli Adirondack og láglendis Vatnanna miklu. Jarðfræðilega er
upplandið framhald Appalachia-sléttunnar með svipaðan berggrunn.
Jarðvegurinn á Hudson-Mohawk-svæðinu er allt frá frjósömu árseti til
tiltölulega frjósams jökulsets.
Nýja-Englands upplendinu er skipt í þrjú svæði: Taconic-fjöll með
austurlandamærunum, hið fagra Hudson hálendi suðvestur yfir Hudsonána
og kristallaðar Manhattan-hæðirnar, sem eru tiltölulega lágar og ná
yfir mestan hluta Westchester-sýslu og Manhattan-eyju.
Long Island og Staten Island ná yfir mestan hluta strandsléttunnar við
Atlantshafið. Norðurhluti Long Island er lághæðóttur (90m) og
sunnantil er eyjan lág og flöt. Jarðvegur er sendinn og lítt
frjósamur.
Fylkið er prýtt fjölda vatnsfalla og stöðuvatna. Vatnasvið Vatnanna
miklu og St Lawrence-árinnar nær yfir mestan vestur og miðhluta
fylkisins, þ.m.t. Fingurvötn, Tug Hill sléttan og hlutar Adirondack-sléttunnar
auk norðaustasta hluta fylkisins. Aðrar aðalárnar eru Genesee, Black,
Niagara, Oswego, Hudson, Mohawk, Allegheny, Susquehanna og Delaware.
Fallega fossa er að finna í nokkrum þeirra en hinir þekktustu eru
Niagara-fossar. Nokkrir minni fossar eru í Efri-Hudsonánni og
Genesee-ánni.
Stöðuvötnin eru mörg í fylkinu og vinsæl meðal ferðamanna.
Champlain-, Erie- og Ontaríóvatn eru að hluta innan fylkismarkanna en
Oneida- og Fingurvötn eru innan þess í grennd við Syracuse. Saranac-vötn,
Placid-vatn, Bláfjallavatn, Trönuberjavatn, Georgsvatn, Raquette-vatn
og Tuppervatn eru öll í Adirondack og Chautaauqua-vatn í
suðvesturhlutanum. Auk þessara stöðuvatna eru nokkur manngerð lón,
aðallega í Catskill-fjöllum.
Loftslagið. Rakt meginlandsloftslag ríkir í fylkinu.
Loftslagssveiflur er nokkrar og stafa að mestu af mismunandi
landslagsdráttum, hæð yfir sjó og nálægð stórra vatnamassa.
Suðausturhlutinn er hlýastur að meðaltali og kaldast er í
norðausturhlutanum. Á veturna snjóar talsvert um land allt. Lægsta
skráð hitastig er -46,7°C við Stillwater-lónið og í Old Forge (1979; í
Adirondack) og hið hæsta 42,2°C í Troy í austurhlutanum (1926). Auk
þrumuveðurs og mikillar snjókomu geisa stundum fárviðri í fylkinu og
stundum liggja leiðir fellibylja um Long Island og suðausturhlutann.
Flóra og fána. Skóglendi nær yfir u.þ.b. 52% landsins, að mestu leyti
nýrækt á nýttu landi. Helztu trjátegundir eru birki, hlynur, óðjurt,
hvítfura, eik, greni, fura og askur. Víða vaxa villt blóm, s.s.
azalea, alparós, svarteygða súsan, sóley, fjóla, brönugras og
fjallalárviður.
Meðal villtra dýra eru dádýr, svartbjörn, bifur, kanína, moldvarpa,
refur, þvottabjörn, vísill og íkorni. Fuglalífið einkennist af fasana,
orra, lynghænu, andategundum, rauðbrysting, krákum, bláfugli og spætu.
Í vötnum og ám er mikið af fiski, s.s. svartbassi, áll, gedda,
hvítfiskur, krappi og urriði. Fyrir ströndinni eru margar tegundir:
Marlin, túnfiskur, bláfiskur, bassi og flyðra. Fyrir ströndum Long
Island er mikið af kræklingi.
Auðlindir, framleiðsla, iðnaður. Fylkið er að langmestu leyti
málmgrýtissnautt en þar er nóg af grjóti, sandi og möl, náttúrugasi,
kalksteini, maríugleri, hellugrjóti, granasteini, leir, smergli og
olíu. Lítilsháttar er unnið af blýi, sínki, járni og silfri.
Mjólkurvörur eru aðallandbúnaðarafurðirnar en einnig er talsvert selt
af nautakjöti, svínakjöti, kjúklingum, eggjum, kalkúnum, öndum og
lambakjöti. Aðaluppskeran byggist á heyi, maís, hveiti, höfrum,
kartöflum, lauk, grænmeti, baunum, tómötum, greipaldinum, eplum og
kirsuberjum.
Skógarhögg og skógrækt skilar talsverðum tekjum í þjóðarbúið. Timbrið
er aðallegar nýtt til húsgagnasmíði, í byggingariðnaði og til
pappírsgerðar. Fiskveiðar og vinnsla eru ekki mikilvægar greinar en
engu að síður er fylkið í 15. sæti BNA á því sviði (karfi (porgy),
túnfiskur, lýsa, sverðfiskur, kræklingur, ostrur og humar).
New York er meðal fremstu iðnfylkjanna, þótt dregið hafi úr
framleiðslu síðustu áratugina. Árið 1989 vóg hún 14% af vergri
þjóðarframleiðslu en árið 1980 20%. Helztu framleiðsluvörur eru
prentað mál, nákvæmnistæki (myndavélar), sjón- og lækningatæki,
mælitæki, rafeindatæki, velar til iðnaðar, kæli- og hitunartæki.
Talsvert er framleitt af fatnaði, vefnaðarvöru, tölvum, leiðsögutækjum,
flugvélum, bílahlutum, efnavöru, snyrtivöru, matvælum, drykkjarvöru,
pappír, gler- og gúmmívörur og plastvöru. Ferðaþjónustan er stór
atvinnugrein. |