Niagarafossar eru í Niagaraánni á mörkum New York-fylkis
í BNA og Suðaustur-Ontaríófylkis í Kanada.
Þeir eru taldir með áhrifamestu sjónarspilum náttúrunnar þar
sem þeir steypast í tveimur hlutum fram af brúninni.
Hinn nyrðri er kallaður Kanada- eða Skeifufoss (51m).
Geitey er milli fossanna og tilheyrir New York-fylki.
Brún Skeifufossins er 790 m löng og syðri fossbrúnin, Bandaríkjamegin,
er 305 m löng. Meðalrennsli
Skeifufoss er níu sinnum meira en hins syðri.
Smáhluti hins syðri, næst Geitey, er þekktur undir nafninu Brúðarslæðan.
Fossarnir mynduðust fyrir u.þ.b.
12.000 árum, þegar jöklar ísaldar hörfuðu til norðurs og opnuðu
fyrir afrennsli frá Erie-vatni yfir Niagarabrúnina, sem nær frá Suður-Ontaríó
til Rochester, New York. Veðrunin,
sem kom í kjölfarið, hefur fært fossbrúnirnar 11 km upp eftir ánni
og myndað Niagaragljúfrið. Brún
Skeifufoss veðrast um 1½ m á ári en syðri fossbrúnin um 15 sm. Ástæðan fyrir þessum mismun er aðallega meira vatnsmagn
Skeifufoss. Árið 1954
hrundi stór fylla úr syðri hlutanum og myndaði stóra grjóthrúgu
undir fossinum. Þá var
byggð stífla frá bandaríska bakkanum út í Geitey árið 1969 til að
beina vatninu í Skeifufoss í nokkra mánuði til að fjarlægja hluta
þessarar hrúgu.
Niagarafossarnir laða að
gífurlegan fjölda ferðamanna ár hvert.
Útsýni til þeirra er gott frá útsýnisturnum í skemmtigörðum
beggja vegna fljótsins, frá bátum, frá Geitey og frá Regnbogabrúnni,
sem er aðeins neðan fossanna. Margir
fara líka í bátsferð inn í Helli vindanna á bak við syðri
fossinn.
Franski landkönnuðurinn
Samuel de Champlain kom líklega að fossunum árið 1613.
Séra Louis Hennepin, flæmskur munkur, sá fossana árið 1678
og skrifaði síðar lýsingu á þeim.
Meðalstreymi vatns Niagarafljótsins
er 456 rúmmetrar á sekúndu. Daniel
Chabert Joncaire varð líklega fyrstur til að nýta hluta fallorkunnar
fyrir sögunarmylluna, sem hann byggði við fossana ári 1757.
Árið 1853 hófst gröftur skurðar fyrir aðrennslisvatn að
fyrirhuguðu orkuveri neðan fossana. Árið 1875 tengdist fyrsta hveitimyllan þessu vatnsrennsli
og árið 1881 var fyrsta rafalnum komið fyrir við ána.
Edward Dean Adams-orkuverið var tekið í notkun Bandaríkjamegin
árið 1896.
Árið 1950 sömdu BNA og
Kanadamenn um vatnsmagnið, sem mætti leiða frá fossunum til
orkuframleiðslu og skömmu síðar voru tvö stór orkuver byggð.
Kanadamenn byggðu Sir Adam Beck-Niagaraverið (182 mW; 1958) við
Queenston í Ontaríó. Bandaríkjamenn
byggðu Robert Moses-Niagaraverið (240 mW; 1963) í grennd við
Lewiston, New York. Bæði
orkuverin eru u.þ.b. 6 km neðan fossanna.
Raforkan er að mestu nýtt í iðnaði í nærliggjandi borgum. |