Fátt
er vitað um Timor fyrir aldamótin 1500, þótt kaupmenn frá Kína og
Java væru þar á ferðinni í leit að verðmætum sandalviði og bíhunangi
allt frá 13. öld. Portúgalskir
kaupmenn komu þangað árið 1509 og 45 árum síðar stofnuðu nokkrir
dómíkanamunkar til fyrstu portúgölsku byggðarinnar í Lifau í
grennd við núverandi Oecussi-borg, sem tilheyrir Austur-Timor. Samkeppni milli Hollendinga og Portúgala í þessum
heimshluta brauzt oft út í blóðugum átökum, sem leiddu til
samninganna í Lissabon, sem skiptu Timor milli þeirra.
Portúgalar fengu austurhlutann og einangrað landsvæði í
kringum Oecussi í vesturhlutanum.
Þessi hluti eyjarinnar var vanræktur afkimi undir stjórn
innlendra höfðingja í nafni nýlenduherranna á yfirráðasvæði
Portúgala í þessum heimshluta. Allt
fram á 20. öld létu Portúgalar reka á reiðanum en tóku þá upp
beinni stjórn. Evrópskra
áhrifa gætti aðeins með ströndum fram, enda var ekkert hugað að
innlandinu fyrr en á þriðja áratugnum.
Timor
hafði mikla hernaðarlega þýðingu í síðari heimsstyrjöldinni, þar
eð eyjan var tilvalin áfangi að innrás Japana í Ástralíu.
Með aðstoð innfæddra á Austur-Timor tókst 230 áströlskum
hermönnum að hefta aðgerðir 20.000 Japana í nokkra mánuði með stöðugum
skæruhernaði gegn þeim. Mannfall meðal innfæddra var mikið og í lok stríðsins höfðu
60.000 þeirra látið lífið.
Árið
1974 eygðu íbúar Austur-Timor von um sjálfstæði, þegar herinn í
Portúgal gerði byltingu heimafyrir, og nokkrir stjórnmálaflokkar
mynduðust. Indónesía sá
líka leik á borði og hinn 11. ágúst 1975 gáfu illvígar deilur
milli stærstu stjórnmálaflokkanna á Austur-Timor Indónesum tilefni
til íhlutunar. Jafnvel
þótt hinum sjálfstæðissinnaða Fretilin-flokki væri að takast að
koma á reglu á ný, stormuðu Indónesar inn í landið 7. desember
1975. Fretilin-menn voru kænir
í skæruhernaði en það dugði ekki til. Hinn 16. júlí 1976 var Austur-Timor opinberlega lýst 27. hérað
Indónesíu.
Innrás Indónesa var
grimmileg. Falintil,
vígasveit Fretilin-flokksins, háði skæruhernað með góðum
árangri fyrstu tvö til þrjú árin en eftir það fór að draga af
henni. Íbúar landsins
guldu ástandið dýru verði, því að a.m.k. 100.000 manns féllu
fyrir vopnum eða dóu úr hungri og sjúkdómum vegna skorts á
matvælum og lyfjum.
Innrásin olli reiði og hneykslan víða um lönd og Sameinuðu
þjóðirnar viðurkenndu aldrei rétt Indónesa til yfirráða á
Austur-Timor. Þrátt fyrir
samþykkt ályktunar nr. 3485 í Öryggisráði Sameinuðu þjóðanna,
þar sem aðgerðir Indónesa voru fordæmdar og mælt með aðgerðum
til að vernda íbúana, var ekkert aðhafzt.
Ástralía var eina landið í heiminum, sem viðurkenndi
yfirráð Indónesa. Ástralar,
sem áttu íbúum landsins mikið að þakka fyrir aðstoðina í
síðari heimsstyrjöldinni, snéru við þeim baki af pólitískum og
viðskiptalegum ástæðum. Indónesía var of voldug og of nærri þeim til að efna til
milliríkjadeilna og hafsvæðið milli ríkjanna var auðugt af olíu.
Öll 24 árin frá viðurkenningu áströlsku
ríkisstjórnarinnar til kosninganna um sjálfstæði Austur-Timor
héldu ríkisstjórnir Ástralíu dauðahaldi í þessa stefnu þvert á
óskir meirihluta íbúa landsins.
Heimurinn var minntur á ástandið á Austur-Timor 12. nóvember 1991,
þegar hersveitir Indónesa hófu skothríð á og myrtu fjölda
þátttakenda í mótmælum í Santa Cruz-kirkjugarðinum í Dili.
Landið var í heimsfréttunum á ný árið 1996, þegar biskup
katólskra á Austur-Timor, Carlos Belo, og leiðtoginn José Ramos-Horta
fengu friðarverðlaun Nóbels. Íbúar
landsins urðu enn á ný vongóðir um að fá sjálfstæði en
Indónesar sýndu engin merki um eftirgjöf.
Fall Soharto-stjórnarinnar í Indónesíu urðu straumhvörf. Stjórn Habibie forseta tilkynnti löggjöf um heimastjórn
Austur-Timor skömmu eftir að hún komst til valda í maí 1998 hernum
til mikillar skelfingar. Ríkisstjórnir
Portúgals og Indónesíu undirrituðu samkomulag í maí 1999 um að
fela Sameinuðu þjóðunum eftirlit með kosningunum á Austur-Timor.
Aðalkrafa Sameinuðu þjóðanna var, að Indónesar héldu
fylgismönnum sínum á Austur-Timor í skefjum, því ofbeldisverkum
þeirra fór sífjölgandi.
Kosningarnar um sjálfstæði landsins fóru fram í ágúst án
þess að mörg ofbeldisverk væru framin. Þegar niðurstöður
lágu fyrir 4. september, var ljóst, að 80% íbúanna höfðu greitt
sjálfstæði landsins atkvæði sín. Fagnaðurinn var
skammvinnur, því að skæruliðar hliðhollir Indónesum hófu
blóðbað með beinum og óbeinum stuðningi Indónesa um allt
land. Í óreiðunni, sem þessar aðgerðir ollu, voru a.m.k.
100.000 íbúanna, sem höfðu greitt sjálfstæðinu atkvæði sín,
drepnir eða fluttir nauðungarflutningum á brott.
Skæruliðarnir og indónesískir hermenn réðu lögum og lofum og
brenndu borgir til grunna.
Indónesíska stjórnin reyndi að gera lítið úr þessum atburðum en
vegna alþjóðlegs þrýstings urðu þeir að láta undan og
samþykkja komu eftirlitssveita Sameinuðu þjóðanna til
Austur-Timor. Ástralar fóru fyrir þessum her (INTERFET), sem
kom til landsins 20. sept. 1999. Margir íbúanna létu lífið áður en tókst að koma á
lögum og reglu á ný. Hálf miljón manna hafði yfirgefið
heimili sín og allt skipulag í landinu var í rústum. Fjarskipti, raforkuframleiðsla, brýr, opinberar byggingar,
verzlanir, hús o.fl. voru í rúst.
Sameinuðu þjóðirnar komu upp bráðabirgðastjórn í landinu í
október 1999. Erlend aðstoð var veitt til uppbyggingar á öllum sviðum.
Árið 2002 voru í kringum 100.000 íbúar Austur-Timor enn þá í
flóttamannabúðum á Vestur-Timor. Margir þeirra voru hræddir
við að snúa heim vegna samneytis við indónesíska hernámsliðið
og hótana frá skæruliðum, sem voru enn virkir á vesturhluta
eyjarinnar. Erjur og skærur voru algengar við landamærin og
Sameinuðu þjóðirnar héldu enn stóran her í landinu í upphafi
ársins 2003. Fyrstu forsetakosningar í landinu voru haldnar í
apríl 2002 og Xanana Gusmao sigraði með yfirburðum. Eftir
sjálfstæðisyfirlýsinguna í maí 2002, beið Gusmaos hið erfiða
verkefni að sameina þjóðina á ný eftir 24 ára hersetu Indónesa. |