Ástralía flóra,
Flag of Australia


FLÓRA
ÁSTRALÍA

.

.

Utanríkisrnt.

Booking.com

Ástralía var að mestu óræktað land í kringum aldamótin 1800.  Náttúruleg flóra landsins hafði þróazt á löngum tíma áður en Evrópumenn komu til sögunnar.  Sum ævaforn tröllatré bera enn þá merki um fallbyggukúlur, sem hafa hæft þau eða barkarskurð steinaldarmanna (frumbyggjanna).

Hirðingjar og safnarar, sem stunduðu hvorki kvikfjárrækt né ræktun (frumbyggjarnir), höfðu sín áhrif á náttúru landsins.  Þeir söfnuðu og brenndu eldiviði og oft fór eldurinn úr böndunum og stór gróðursvæði urðu honum að bráð.  Tíðir skógar- og gróðureldar af þessu tagi ollu miklum gróðurfarsbreytingum, sem hefur dregið mikið úr, því þeir eru mun fátíðari nú en áður.  Stór gróðursvæði, sem hefur ekki verið farið um með eldi lengi, eru að breytast náttúrulega og smærri svæði, sem eru sviðin reglulegar og oftar, eru einnig að breytast.  Ástralski grasafræðingurinn, Helene Martin, hefur byggt rannsóknir sínar á gróum og frjókornum og lagt fram gögn, sem gefa til kynna feril breytinga á afmörkuðum þurrka- og strandsvæðum á nokkurra teinalda tímabili vegna gróðurelda af völdum frumbyggjanna.

Eftir að Evrópumenn hófu innreið sína hafa orðið byltingakenndar breytinga á lífríkinu.  Allt ræktanlegt land og stór óræktarsvæði hafa verið rúin upprunalegum gróðri og framandi jurtum verið sáð eða plantað í staðinn.  Þessar aðgerðir útrýmdu nokkrum tegundum og æ fleiri bætast á válistann.

Geysivíðlent innlandið og norðursvæðin eru of þurr til ræktunar en nýtt til beitar fyrir miljónir nautgripa og sauðfjár.  Margar dýrategundir voru fluttar til landsins að yfirlögðu ráði og aðrar slæddust óvart með ýmsum flutningi án nokkurra gagnráðstafana.  Afleiðingarnar eru m.a. ofbeit og gjörbreyting vistkerfa.

Síðustu tvo áratugi 20. aldar voru uppi háværar raddir og mikill áróður fyrir verndun náttúrulegra vistkerfa í Ástralíu.  Hagsmunaaðilar eða landnýtingarsinnar brugðust hart við og illvígar deilur komu í kjölfarið.  Núverandi verndarsvæði geyma nokkurn hluta náttúrulegra vistkerfa og landslagseinkenna en þörf er fleiri slíkra til að hindra áframhaldandi útrýmingu og viðhald fjölbreytni gróðurkerfanna.

Sambandsstjórnin, héraðsstjórnir og nokkrir háskólar reka stofnanir til vísindalegra rannsókna og söfnunar ástralskra jurta og plantna.  Niðurstöður rannsókna eru birtar almenningi og gefnar út í handbókum.  Allan níunda áratuginn jókst útgáfa bóka um skrautplöntur, gróðurhúsaræktun, lækningajurtir, ætar jurtir og nytjaplöntur almennt.  Heildarútgáfa flóru Ástralíu hófst árið 1981 og stöðugt bætist við.

Tegundir sjálfsáinna plantna eru taldar í kringum 20.000 og taldar eiga uppruna sinn að rekja til tveggja jarðsögulegra þátta, sem ná yfir víðara svið en flóruna eina.  Annar byggir á steingervingum og geislakolsmælingum á meginlandinu.  Hinn er jarðeðlisfræðilegur og byggist á tímatali landreks og þar með hvert má rekja uppruna flórunnar.

Á júratímanum (fyrir 208-144 miljón árum) er Ástralía talin hafa verið hluti Suðurmeginlands, sem var kallað Gondwana.  Það náði yfir núverandi Suður-Ameríku, Afríku, Indland Madagaskar, Nýju-Kalsedóníu, Nýja-Sjáland og Suðurskautslandið.  Seint á þessu tímabili rifnaði þessi landmassi sundur og fór að reka líkt og ísbreiður, sem brotna upp.  Því er álitið, að upprunalegan gróður Ástralíu sé að rekja til þessa risastóra, forsögulega meginlands.  Bæði núverandi gróðursamfélög og steingervingar á framangreindum meginlöndum og eyjum eru skyld og stundum næstum einsleit, þótt vissulega hafi þau þróast hvert á sinn hátt miðað við umhverfi og aðstæður.  Dæmi um þetta eru beyki- (Nothofagus), barrtrjáa- (Podocarpaceae) og fræberandi tegundir ((Myrtaceae, Proteaceae, Stylidaceae, Epacridaceae, Restionaceae o.fl.).

Uppruna margra plöntutegunda má einnig rekja til eyjanna norðan Ástralíu (Malæísku eyjanna).  Þær hafa borizt til landsins mun síðar í jarðsögunni (míósen), þegar landrekið hafði fært Ástralíu mun nær þeim.  Þannig er hægt að rekja ýmsar runnategundir (Leptospermum; Myrtaceae) til norðurs og Baeckea til Kína, Melaleuca til Indlands og tröllatré (eucalyptus) til Filipseyja.  Leucopogon af Epacridaceae-fjölskyldunni er rakið til Malasíu og Tælands og Trochocarpa til Borneó og Selebes (Sulawesi).  Tegundir berast stöðugt milli landa og fjölda þeirra úr norðri er einkum að finna í Norður-Ástralíu.

Norðurhlutinn er á margan hátt sérstakur gróðurfarslega og ekki ýkja sambærilegur við önnur lönd.  Þar er að finna tegundir, sem hafa greinilega þróast á meginlandinu teinöldum saman og er áberandi og einkennandi fyrir áströlsk gróðursamfélög.  Þessi áberandi einkenni eru aðallega þróun harðblöðunga (sclerophylly), sem þrífast í lítt frjósömum jarðvegi, enda flokkast Ástralía sem ófrjósamasta heimsálfan.  Margar tegundir eru einnig kunnar fyrir aðlögun að mjög mismunandi aðstæðum, sem veldur því, að þær sjást í flestum eða öllum gróðursamfélögum og vistkerfum um land allt.

Meðal áströlsku tegundanna eru afbrigði af upprunalegu Gondwana-tegundunum.  Sem dæmi má nefna fjölskyldutegundirnar Epacridaceae, Myoporaceae, Goodeniaceae og Stackhousiaceae auk sérþróaðra afbrigða aðfluttra tegunda af undirættum Leptospermoideae af Myrtaceae, tegundirnar Banksia og Hakea af proteaceae, Xanthorrhoeaceae (nema Liliaceae) og kengúruloppu (Haemodoraceae).

Tröllatrén eru mest áberandi í augum gesta.  Þau flokkast í rúmlega 400 tegundir mismunandi stærða, allt frá því að vera lægri en mannhæð upp í stærstu plöntur jarðar.  Vistkerfi þeirra eru jafnmismunandi og tegundafjöldinn, allt frá regnskógum upp í snjóasvæði og inn á jaðra eyðimarka.  Akasíutré hafa gengið í gegnum svipaðar breytingar og aðlögun.

Það er illkleift að beita evrópskum eða amerískum hugtökum um ástralskan gróður, gróðursamfélög og vistkerfi, því þau og aðstæðurnar eru svo ólíkar því, sem gerist á þessum meginlöndum, á margan hátt.  Sem dæmi má nefna, að oft var og er ófullnægjandi að skýra gróðurfarsbreytingar með loftslagi.  Jarðvegsgerðir og jarðsagan eru mun líklegri skýringar en það víða um álfuna.  Viðurkenndar kenningar og sannanir varðandi barr- og laufskóga á norðurhveli eiga ekki við, þegar leitað er skýringa á fjölbreytileika sígræns gróðurs í Ástralíu.  Gróðurkort Ástrálíu byggjast aðallega á raunverulegum skýringum og rannsóknum á þessu einstæða meginlandi.

Ástralíu er skipt í þrjú aðalgróðurbelti:  Hitabeltið, tempraða beltið og eremia-beltið, sem nær yfir margs konar loftslag.  Hitabeltið teygist frá austri til vesturs yfir norðurhluta álfunnar og nær hálfleiðis suður eftir austurströndinni.  Í því ríkir að mestu þurrt monsúnloftslag með mjög úrkomusömum svæðum.  Tempraða beltið, sem er svalt til heittemprað og jaðartrópískt, nýtur vetrarúrkomu eða úrkomu óháðri árstíðum, teygist meðfram suðurjaðri álfunnar, yfir Tasmaníu og upp með austurströndinni inn á hitabeltissvæðið norðar.  Eremia-beltið nær yfir næstum allt innlandið og miðvesturströndina.  Það einkennist af þurrki.

Þessi meginbelti einkennast af regnskógum, harðblaðaskógum (aðallega tröllatré; sclerophyll) og öðru skóglendi, runnum, steppum og grassléttum auk mjög annarra mjög mismunandi samsettra undirvistkerfa.  Blanda lauftrjáa, lágvaxinna harðblaðatrjáa-steppna (sclerophyll), grasskúfasléttna, fenjatrjáa- eða leirutrjáasvæða og regnskóga, víða með framandi tegundum gróðurs (aðallega á norðausturhluta York-skaga og í Queensland), einkennir mestan hluta hitabeltisins.  Alls staðar í hitabeltinu finnast tegundir frá norðlægari eyjum og löndum.  Einkenni regnskóganna eru sambærileg við það, sem er almennt kallað frumskógur.  Þar ægir saman stórum trjám með skástoðum og fjölda samtengdra gróðurlaga með samfléttuðu vafningsviðarþaki milli trjákrónanna (liana og epiphyte).

Tempraða beltið einkennist af þurrum og votum harðblaðaskógum (sclerophyll), blönduðum skóglendum, steppuskógum, runnasvæðum (sums staðar alpagróður), tempruðum regnskógum og heiðarlöndum með lágvöxnum harðblaðatrjám og runnum.  Mun hærra hlutfall gróðursins þar er af áströlskum uppruna.  Suðvesturhorn Vestur-Ástralíu er sérstætt innan tempraða beltisins, bæði vegna hærra hlutfalls ástralskra plantna og mikils fjölda tegunda.  Gróður Tasmaníu einkennist af beykiskógum og gróðurskyldleika við Nýja- Sjáland og Suður-Ameríku.  Andstætt regnskógum hitabeltisins ber mest á tröllatrjám og akasíutrjám í tempraða beltinu.  Stór hluti skóga og gróðurs tempraða beltisins hefur verið ruddur til ræktunar, þannig að upprunaleg gróðursamfélög eru á ófrjósömustu og afskekktustu svæðunum og því allfátækleg og illaðgengileg.

Gróður eremia-beltisins nær frá næstum gróðursnauðum eyðimörkum og hæðum yfir hálfþurrkasvæði með steppurunnum og grasskúfasléttum og strjál- og lágvaxin tröllatrjáasvæði.  Margar runnategundir hafa aðlagast þurrkaskilyrðunum, þannig að þær eru svo líkar, að fólki hættir til að halda að þær séu allar af sömu ætt.  Víða í þessu belti víkja tröllatrén fyrir akasíutrjám, eremófílu og kasúaríum.  Mestur hluti þessa gróðurs er illa farinn.

 TIL BAKA     Ferðaheimur - Garðastræti 36 - 101 Reykjavik - info@nat.is - Heimildir            HEIM