Byggðarþróun.
Vesturhluti landsins er þéttbýlastur og u.þ.b. þriðjungur
landsmanna býr í borgum og bæjum.
Fjalllendið er strjálbýlt og sums staðar eru byggðir mjög
afskekktar og illaðgengilegar. Þar
byggir fólkið afkomu sína aðallega á kvikfjárrækt og býr í
steinhúsum með einu eða tveimur herbergjum í kringum eldstó.
Bæir eins og Elbasan, Korçë og Berat þróuðust sem viðskiptamiðstöðvar
bændabýlanna í fjöllunum.
Á tímum Ottomana
voru slíkir bæir í strandhéruðunum litlir og iðnaður nánast óþekktur.
Frá lokum síðari heimsstyrjaldarinnar hafa þeir stækkað mjög. Þar voru byggðar stórar íbúðablokkir, sumar með
sameiginlegu eldhúsi og salerni fyrir nokkrar íbúðir.
Sums staðar í sveitunum eru skipulagðar byggðir, sem hýsa
verkamenn samyrkjubúanna, sumar þeirra í kringum fyrrum óðalsetur.
Íbúarnir.
Þéttbýlustu albönskumælandi svæði utan Albaníu eru við
landamæri Makedóníu, einkum í Kosovo, þar sem Albanar eru í
meirihluta. Einnig býr fjöldi
Albana á Ítalíu, í Grikklandi, Tyrklandi, Búlgaríu og Rúmeníu.
Allt frá sjöunda áratugnum hafa margir Albanar flutzt til
Vestur-Evrópu og BNA. Ekkert annað land í Evrópu er byggt jafnmörgu fólki af
sama stofni og Albanía. Um
þessar mundir eru aðeins 2% íbúanna af öðrum uppruna, s.s.
Grikkir, aðallega í suðausturhlutanum og slavar, flestir Makedóníumenn.
Albönum hefur fjölgað u.þ.b. fimm sinnum hraðar en fólki í
öðrum Evrópulöndum. Þetta
hefur að mestu leyti verði náttúruleg fjölgun, því lítið hefur
verið um innflytjendur. Fæðingartíðnin hefur verið hin hæsta í Evrópu frá síðari
heimsstyrjöldinni og dánartíðnin hefur verið með því lægsta,
sem gerist annars staðar. Af
þessu leiðir, að albanska þjóðin er hin yngsta í Evrópu, þriðjungur
hennar er yngri en 15 ára.
Tungumálið.
Albanskan (shqip) vekur áhuga málamanna vegna þess, að hún
er eina eftirlifandi grein illýrísku meðal indóevrópsku tungumálanna.
Vegna erlendra yfirráða og áhrifa annarra tungumála hefur málið
kryddast latneskum, grískum, tyrkneskum, ítölskum og slavneskum orðum.
Geg er talað norðan Shkumbinárinnar og tosk sunnan hennar.
Gegmállýzkur eru líka talaðar í Júgóslavíu og Makedóníu
og toskmállýzkur á albönskum svæðum í Grikklandi og á Ítalíu.
Þrátt fyrir ýmis tilbrigði innan þessara mállýskna, skilja
Albanar hver annan án erfiðleika.
Erlend tungumál voru
ráðandi í viðskiptum og í kirkjunni, þannig að Albanar fengu ekki
fasta staffræði fyrir tungu sína fyrr en 1908, þegar stafrófið var
byggt á hinu latneska. Næstu
áratugina á eftir var reynt að treysta geg í sessi sem ríkismál en
eftir síðari heimsstyrjöldina tóku kommúnistar völdu tosk í staðinn.
Allt frá 1952 hefur tosk verið notað við útgáfu allra ritsmíða.
Munurinn milli geg-
og toskmállýzknanna var mjög áberandi fyrir síðari heimsstyrjöldina.
Albanar voru fastheldnir á siði og venjur og gegmælandi folk
skiptist í ættkvíslar, sem voru undir stjórn höfðingja.
Kommúnistastjórnin gætti þess, að landsmenn yrðu ekki fyrir
erlendum áhrifum og hélt þjóðlegri arfleifð á lofti.
Samt sem áður gekk hún á milli bols og höfuðs á siðum
gegfólksins, þannig að toskmállýzkan varð að ríkismáli og ættkvíslaskiptingin
leið undir lok. Þessarar
skiptingar gætir þó enn þá í Júgóslavíu og Makedóníu.
Suðurhluti landsins,
þar sem toskfólkið býr, var og er opnari fyrir erlendum áhrifum.
Þjóðskipulag þess var í ætt við lénskipulag fyrir síðari
heimsstyrjöldina. Bændur
stunduðu sjálfsþurfrarbúskap en fámennur hópur landeigenda stjórnaði
tveimur þriðjungum landsins. Þarna
fékk kommúnistaflokkurinn mesta stuðning í upphafi baráttu sinnar
eftir stríð.
Trúarbrögð.
Albanía er eina islamska Evrópulandið, enda réðu Ottomanar
þar ríkjum í tæplega fimm aldir.
Í lok síðari heimsstyrjaldarinnar voru u.þ.b. 70% íbúanna múslimar,
20% rétttrúaðir og 10% rómversk-katólskir.
Hinir síðastnefndu voru aðallega í norðurhlutanum, einkum í
borginni Shkodër, rétttrúaðir aðallega í Gjirokastër-, Korçë-,
Berat- og Vlorëhéruðunum. Múslimar voru dreifðir um allt land, en þó einkum í miðhlutanum.
Flestir þeirra voru sunnítar en u.þ.b. fjórðungur tilheyrði
flokki Bektashi-múslima, sem áttu sér miðstöð í Tiranë.
Þessi skipting milli
trúarbragða hefur ekki leitt til árekstra vegna þess, að Albanar
hafa ætíð sýnt mikið umburðarlyndi í trúmálum.
Kommúnistastjórnin, sem ríkti í 45 ár, ofsótti alla trúaða
með miklum ofstopa og lýsti Albaníu trúarlaust land árið 1967.
Þá var öllum kirkjum og moskum lokað, eignir þeirra gerðar
upptækar og fólki bannað að iðka trú sína.
Þegar þessu banni var aflétt árið 1990 og trúfrelsi tryggt,
voru kirkjur og moskur opnaðar á ný um allt land.
Albanar hafa orðið að leita aðstoðar og styrkja til að
endurbyggja guðshús sín og mennta klerkastéttina. |