|
Úgandamenn eru að
mestu dreifbýlisbúar. Borgarbúar eru 15-20% þjóðarinnar og fjöldi
þeirra eykst ár frá ári. Nokkur samfélög í norðurhlutanum, s.s.
karamoiongfólkið, lifa af kvikfjárrækt (hirðingjar) en flestir aðrir
hópar sameina hana smáræktun til eigin þarfa. Frá miðjum áttunda
áratugi 20. aldar til loka hins níunda dró mjög úr nautgriparækt vegna
sjúkdóma, gripaþjófnaðar og vannæringar. Strax var gripið til aðgerða
til að fjölga nautgripum á ný. Í suðurhluta landsins er meira um fasta
búsetu og ræktun Geita, kjúklinga, anda, kanína og gæsa. Sæmilega
efnaðir bændur eiga líka 1-2 nautgripi af innlendum stofni en hinir ríku
rækta erlenda stofna. Í mið- og austurhlutunum standa bændabýlin
umhverfis ræktarlöndin.
Höfuðborgin Kampala er stærsta borg landsins og næst koma Jinja, Mbale,
Masaka, Entebbe og Gulu. Þær eru allar í suðurhlutanum nema Gulu.
Þéttbýliskjarnar hafa myndast í sunnanverðu landinu vegna flóttans úr
sveitunum og vegna tilflutnings fólksins í norðurhluta landsins. Á
nýlendutímanum voru Bretar ekki hvattir til að setjast að vítt og breitt
um landið andstætt því, sem gerðist í Kenja og brezkir og asískir
innflytjendur bjuggu aðallega í borgunum. Myndun og vöxtur
þéttbýliskjarna innfæddra var mjög hægur.
Síðan 1986 hafa borgir og bæir, einkum í austur-, mið- og vesturhlutum
landsins, verið endurskipulagðir og stækkað. Einnig hefur fjöldi
lítilla verzlunarstaða þróast meðfram aðalþjóðvegum og járnbrautum.
Víða
í borgum er fjöldi ungs fólks úr sveitunum, einkum karlmanna, sem er í
atvinnuleit. Það stundar margt erfiðisvinnu eða þjónustustörf en
flestir eru atvinnulausir eða í lausamennsku. Miðstétt borgarbúa hefur
vaxið fiskur um hrygg og víðast sjást merki um framfarir í borgunum, s.s.
bætt húsnæði í útjaðri þeirra. Eftir miðjan tíunda áratuginn hefur
borið meira á götubörnum og fátæklingum í Kampala. Ýmsar stofnanir hafa
reynt að grípa inn í þessa þróun með fræðslustarfi fyrir heimilislausu
börnin og aðstoð við fjölskyldurnar, sem hafa flosnað upp.
Þjóðerni.
Fjöldi þjóðflokka og ættkvísla byggir Úganda en gleggstu skilin eru á
milli Nílóta í norðurhlutanum og bantu í suðurhlutanum. Bantumælandi
fólk er í meirihluta í landinu. Þar ber mest á gandafólkinu, sem er
næstum fimmtungur þjóðarinnar. Aðrir þjóðfélagshópar, sem eru
bantumælandi, eru soga, gwere, gisu, byole, samia, toro, nyoro, kiga,
Rwanda, nyankole, amba og konjo.
Tungur Nílóta eru helztar: Acholi, lango, alur, padhola, kumam, teso,
karamojong, kakwa og sebei. Fólkið, sem talar þær, er u.þ.b. 10%
þjóðarinnar. Fólk frá Mið-Úganda býr einnig í norðurhlutanum (lendu,
lugbara og madi). Fjöldi þess er innan við 10% þjóðarinnar.
Á
nýlendutíma Breta voru aðalmiðstöðvar efnahagslífsins og menntunar í
suðurhluta landsins. Afleiðingin varð sú, að bantumenn urðu valdastétt,
sem ræður flestum embættum og æðri stöðum þjóðfélagsins. Uppistaðan í
her og lögregluliði Breta var norðanmenn, þannig að þeir eru innstu
koppa í búri í hernum. Þetta ójafnvægi hefur ráðið mestu um þróunina í
landinu eftir að það fékk sjálfstæði.
Suður-Asíumenn (indverjar, Pakistanar og Bangladeshmenn), sem tala
flestir gujarati og hindi, kom til landsins á 19. og 20. öld og fjöldi
þess var orðinn rúmlega 50.000 árið 1969. Þessu fólki stóð til boða
ríkisborgararéttur í landinu, þegar það fékk sjálfstæði, en flest kaus
að hafna boðinu. Á ógnarárum Idi Amins (1971-79) fluttist fjöldi þess
úr landi og harðstjórinn rak allt Suður-Asíufólkið, sem hafði ekki
borgararéttindi úr landi með harðri hendi árið 1972. Hann lagði undir
sig allar eignir þess og skipti þeim á milli afrísku borgaranna. Þessar
aðgerðir hans voru vinsælar um tíma en efnahagslegur afturbati
þjóðfélagsins hefur verið hægur eftir þessar hamfarir. Snemma á tíunda
áratugnum bauð ríkisstjórn landsins þessum útlægu borgurum að koma aftur
og þiggja bætur fyrir eignamissinn. Sumir þeirra snéru heim og fengu
eignir sínar aftur.
Á
sjöunda áratugnum bjuggu rúmlega 10.000 Vestur-Evrópu- og
Norður-Ameríkumenn í landinu og gegndu mikilvægum stöðum. Flestir
þeirra fóru úr landi á svipuðum tíma og Asíufólkinu var vísað úr landi.
Tungumál.
Alls eru töluð 32 tungumál í landinu, en enska, swahili og ganda eru hin
algengustu. Einungis lítill hluti þjóðarinnar talar góða ensku, þótt
hún sé nauðsynleg þeim, sem hyggjast komast í háar stöður í þjóðfélaginu.
Síðla á níunda áratugnum var swahili gert að opinberu tungumáli í
landinu til að stuðla að meiri samheldni og samkennd. Sömu sögu er að
segja um þetta tungumál, því að Úgandamenn valda því langt frá því eins
vel og Kenjamenn og Tanzanar og íbúar Austur-Kongó (Kinshasa). Swahili
er óvinsælt tungumál meðal fjölda Úgandabúa, sem líkar illa við tungu
fyrri harðstjóra og hermanna. Þetta varð til þess, að stjórnarskránni
var breytt árið 1995, þannig að einungis enska er skráð þar sem opinbert
tungumál landsmanna.
Tungumál innfæddra afríkumanna eru bundin þjóðflokkum og ættkvíslum.
Ríkisútvarpið í landinu sendir út efni á ensku, frönsku og swahili auk
20 annarra tungumála innfæddra (alur, ganda, lugbara, masaba, Rwanda,
nyankole, nyole, soga, teso o.fl.). Flestir íbúar landsins eru mælandi
á fjölda þessara tungumála.
Trúarbrögð.
Úgandabúar iðka þrenn trúarbrögð, hin hefðbundnu, islam og kristni.
Næstum tveir þriðjungar þeirra eru kristnir, jafnt katólskir og
mótmælendur. Lítið eitt stærri hópur iðkar trú forfeðranna en islam.
Algengt er, líkt og annars staðar í Afríku, að íbúarnir blandi saman
hinum fornu trúarbrögðum og hinum, kristni og islam.
Islam barst fyrr til landsins en kristni og varð að pólitískt mikilvægum
trúarbrögðum á áttunda áratugnum. Kristni barst til landsins á
nýlendutímanum og breiddist aðallega út í suðurhluta landsins. Þar voru
katólikar kallaðir „bafaransa” (hinir frönsku) og mótmælendur „bangerezza”
(hinir brezku). Mikil samkeppni og jafnvel átök milli þessara krisnu
trúflokka ríkti og ríkir enn þá og bilið milli þeirra er breiðara en
milli hvors um sig og islam. Meðal annarra trúflokka kristinna manna
eru aðvetnistar, baptistar, rétttrúnaðaramenn, vottar jehóva og mormónar.
Lýðfræði.
Landsmönnum hefur fjölgað mjög síðan
Úganda fékk sjálfstæði. Þá voru þeir u.þ.b. 7 miljónir talsins en
um aldamótin 2000 hafði Íbúafjöldinn þrefaldast. Næstum helmingur
þjóðarinnar er yngri en 15 ára og fjórðungur á aldrinum 15-29 ára.
Frá níunda áratugi 20. aldar hefur fjölgun íbúa borga landsins verið
hæg. Í Kampala býr næstum þriðjungur þéttbýlisbúa landsins.
Aðrar helztu borgir landsins eru mun fámennari. Þéttbýlustu svæði
landsins eru í suðurhlutanum, einkum umhverfis Viktoríuvatn og
Elgonfjall. |
