Efnahagsgrundvöllur
Túnis er fjölbreyttur, þótt aðaluppustöðurnar séu tiltölulega fáar.
Landið á mikið undir útflutningi jarðefna, einkum eldsneytis
og fosfats.
Iðnaðargeirinn er vaxandi og hefur notið verulegra erlendra fjárfestinga
og landbúnaðurinn leikur stórt hlutverk líka.
Ferðaþjónustan er sívaxandi tekjulind og túnískir
farandverkamenn erlendis senda mikið fé heim til fjölskyldna sinna.
Tekizt hefur að koma böndum á erlendar skuldir. Kjör fólks
í As-Sahil, sem er frjósamasta svæði landsins, og í norðurhlutanum
eru mun betri en þeirra, sem búa í þurrlendum suðurhlutanum, þar
sem tækifæri eru færri til lífsbjargar.
Eftir
skammvinna tilraun með sósíalisma á sjöunda áratugi 20. aldar snéru
stjórnvöld blaðinu við og hölluðu sér að blönduðu hagkerfi og
markaðsbúskap.
Samt sem áður urðu veruleg efnahagsleg skakkaföll á níunda
áratugnum vegna þess að reiknað var með meiri tekjum af olíusölu,
erlendri efnahagsaðstoð og peningum frá farandverkafólkinu.
Á miðjum níunda áratugnum var lögð fram gagnger áætlun um
efnahagsumbætur, sem liðkaði fyrir lánsmöguleikum á alþjóðavettvangi,
kom skikk á útgjöld ríkisins, dró úr verðbólgu og viðskiptahalla
og jók erlendar og innlendar fjárfestingar.
Einnig var lögð áherzla á umbætur í félagslega kerfinu,
aukna einkavæðingu og dregið var úr miðstýringu.
Áætlunin olli auknu atvinnuleysi og fátækt.
Engu að síður tókst að koma vergri þjóðarframleiðslu á
mann í svipaða stöðu og í minnst þróuðu ríkjum Evrópu.
Í
landinu eru þrjú stór heildarsamtök atvinnulífsins:
Alþýðusamband Túnis, Samband iðnaðarins, verzlunarinnar og
handiðnaðarins og Bændasamtökin.
Þessi þrjú samtök leika aðalhlutverk í samingum um kaup og
kjör, þótt fleiri samtök eigi ítök í efnahagsmálum landsins.
Náttúruauðæfi
landsins eru tiltölulega lítil og fábreytt.
Timburiðnaðurinn er að mestu bundinn við eik og korktré í
Kroumirie-fjöllum í norðurhlutanum og espartograsið á sléttunum er
notað til framleiðslu gæðapappírs.
Áður en olían fannst í landinu var fosfat verðmætasta jarðefnið.
Þriðjungur þess er flutt úr landi og hinir hlutarnir eru notaðir
innanlands í efnaiðnaði.
Mikið er flutt út af tilbúnum áburði.
Járn, blý, sink og kvikasilfur finnast einnig í jörðu.
Olía
fannst allrasyðst í landinu árið 1964, þar sem heitir Al-Burmah
(El-Borma).
Olíubirgðir í jörðu eru mun minni í Túnis en í nágrannalöndunum
en samt eru þær mjög mikilvæg tekjulind.
Olíuvörur eru enn þá þriðja verðmætasta útflutningsvara
landsins á eftir textíl- og efnavöru.
Þegar dró úr framleiðslunni á níunda áratugnum, var hugað
að frekari nýtingu hinna minni olíusvæða og u.þ.b. 12 þeirra voru
kominn í gagnið í lok áratugarins.
Hin stærstu þeirra var
Al-Burmah og Ad-Dulab í suðurhlutanum, nærri alsírsku landamærunum,
og Sidi al-Yata’im, norðan Safaqis, Ashtart-svæðiöð við Gabes-flóa
og Tazirkah-svæðið við Hammamat-flóa.
Snemma
á tíunda áratugnum voru áætlaðar olíubirgðir landsins rúmlega
tvær milljónir tunna, sem nægðu til skynsamlegrar nýtingar í
nokkra áratugi.
Síðan þá hefur nýting náttúrulegs gass aukizt og erlendir
fjárfestar hafa verið hvattir til þátttöku í þessum iðnaði.
Um miðjan tíunda áratuginn fjárfestu Bretar í Al-Miskar-svæðinu,
sem gerði það að verkum, að Túnismenn urðu sjálfum sér nægir
með gas.
Svipaða sögu er að segja um olíu- og gasbirgðirnar.
Þær eru mun minni en í nágrannalöndunum.
Túnis fær u.þ.b. 5% af verðmæti gassins, sem fer um leiðslur
frá Alsír til Sikileyjar, þar sem pípurnar liggja að hluta í Túnis.
Landbúnaður.
Fimmtungur landsmanna hefur atvinnu sína af landbúnaði og
milli 60 og 70% landsins eru fallin til nýtingar á því sviði.
Samt sem áður eru landsmenn ekki sjálfum sér nægir með
framleiðslu landbúnaðarafurða.
Talsvert verður að flytja inn af kornvöru, kjöti og mjólkurvörum.
Sauðfé, geitur og nautgripir eru ræktaðir fyrir
innanlandsmarkaðinn, en það dugir ekki til.
Lítill afrakstur af kornökrunum hefur verið rakinn til of lítilla
framleiðslueininga og frumstæðra vinnuaðferða.
Loftslagssveiflur, þurrkar og óregluleg úrkoma, stefna
uppskerunni oft í voða.
Mestur hluti fjárfestingar í landbúnaði í lok 20. aldar
beindist að áætlunum um áveitur, borun eftir vatni og stíflugerð
og aðgerðum til að draga úr eða koma í veg fyir landeyðingu.
Þessar aðgerðir hafa valdið talsverðri verðhækkun landbúnaðarvara.
Engu
að síður flytur Túnis talsvert úr af landbúnaðarafurðum, aðallega
sítrusávexti, ólífuolíu, vínber, tómata, melónur, fíkjur og döðlur.
Fiskiðnaðurinn, sem er aðallega stundaður frá austurhöfninni
í Safaqis, hefur vaxið og aukið útflutning landsins.
Iðnaður.
Iðnvæðingin hefur aðallega steitt á tveimur skerjum, þ.e.
skorti á hráefnum og orku og innanlandsmarkaðurinn er takmarkaður.
Síðan landið fékk sjálfstæði 1956 hafa nokkur stóriðjuverkefni,
s.s. stálverksmiðjan við Bizerte, verið árangursrík.
Þegar á heildina er litið, hefur framleiðsla iðnaðarvara
verið nokkuð fábreytt og smá í sniðum, þar sem mest áherzla
hefur verið lögð á textíl- og leðurvörur, vélbúnað og matvæli.
Á áttunda áratugnum jókst iðnaður til útflutnings en hann
var ekki samkeppnishæfur og ofverndaður, þannig að afraksturinn varð
ónógur.
Iðnvæðingin takmarkaðist við þéttbýl og tiltölulega auðug
svæði meðfram ströndinni, þrátt fyrir fyrirheit stjórnvalda um
dreifingu þessarar uppbyggingar um allt landið.
Umbætur
á sviði iðnaðar hafa gert hann mun fjölbreyttari.
Fjárstreymi til framleiðslu og útflutnings elektrónískra tækja,
bílahluta og efnavöru hefur valdið byltingu á þessum sviðum.
Textíliðnaðurinn er enn þá stærsti hluti heildarmyndarinnar
og rúmlega þriðjungur iðnaðarvara er framleiddur í Túnisborg.
Í lok níunda áratugarins voru sett lög um erlenda fjárfestingu,
sem leiddu til þess, að u.þ.b. helmingur fyrirtækjanna er að hluta
til eða allt að helmingi í eigu erlendra fjárfesta.
Þessi þróun hefur leitt til aukinnar tækni- og nútímavæðingar
iðnaðarins, þjónustugreina, fjármálastarfsemi og aukins útflutnings.
Einkavæðingin
hefur gengið mun hægar en búizt var við, þótt hún færi hratt af
stað á fyrri hluta tíunda áratugarins.
Einkum voru seld lítil og arðbær hótel og textílverksmiðjur.
Í kringum aldamótin var farið að selja stórfyrirtæki og sú
ráðstöfun virðist hafa aukið umsvif þeirra, einkum á erlendum mörkuðum.
Fjármál
og þjónusta.
Seðlabanki landsins annast útgáfu gjaldmiðilsins (dinar).
Ríkið rekur líka að hluta nokkra þróunarbanka (Banque de Développement
Economique de Tunisie) og fjöldi verzlunarbanka er í rekstri.
Kauphöllin er orðin miðstöð viðskipta og stefnumörkunar og
hefur virkað hvetjandi á einkavæðingu, sparnað og erlenda fjárfestingu.
Ferðaþjónustan
er orðin mesta tekjulind landsins í erlendum gjaldeyri og hefur fóstrað
vaxandi handiðnað.
Fjöldi gesta frá Vestur-Evrópu, Líbýu, Alsír og fleiri löndum
hefur vaxið stöðugt frá sjöunda áratugnum, þrátt fyrir nokkurn
svæðiðbundinn óróa og samkeppni annarra Miðjarðarhafslanda.
Túnis á mikið undir viðskiptum við Evrópu og lungi inn- og
útflutnings byggist á viðskiptum við ESB.
Frakkland er aðalviðskiptalandið og síðan koma Ítalía og
Þýzkaland.
Þar sem innflutningurinn frá ESB hefur alltaf verið meiri en
útflutningur landsins þangað hefur verið lögð áherzla á að
byggja upp aðra markaði erlendis, sérstaklega í Austur-Asíu og
Austur-Evrópu.
Síðla á tíunda áratugnum var undirritaður samningur við
ESB á grundvelli samvinnu landanna við Miðjarðarhaf um fríverzlun,
sem hófst í upphafi 21. aldar.
Túnis er aðili að GATT (General Agreement on Tariffs and
Trade; 1990) og tekur þátt í starfi WTO (World Trade Orgainzation).
Landið er líka aðili að Fríverzlunarsambandi arabalanda og
Arabíska Maghreb-sambandinu, sem er efnahagsbandalag aðildarríkjanna.
Samgöngur.
Vega- og járnbrautakerfin eru nægilega stór til að tengja
allar aðalborgirnar við aðra landshluta.
Túnis er tengt Alsír og Marokkó með vegum og járnbrautum en
einungis með vegi við Líbýu og Egyptaland, þar eð járnbrautin
endar í Qabis.
Unnið er að endurnýjun og lengingu járnbrautakerfisins.
Aðalhafnarborg landsins er Túnis-Halq al-Wadi og aðrar mikilvægar
eru Safaqis, Bizerte, Susah og Qabis.
Olíuleiðsla liggur frá Edjeleh í Alsír til hafnarborgarinnar
As-Sukhayrah (LaSkhira eða Gekhira) við Gabes-flóa.
Nýr
flugvöllur er í burðarliðnum við Qafsah en innanlandsvellir í
Al-Munastir, Jarbah, Safaqis og Tawzar taka við innan- og
utanlandsflugi.
Aðalflugvöllur erlendra flugfélaga er Al-‘Uwaynah við Túnisborg
og Karþagó. |