Ferlo er stórt svæði
í miðhluta Senegal. Þar er hálfeyðimörk og jarðvegur ófrjósamur, þannig
að gróður þrífst einungis í suðurhluta þess en í norðurhlutanum eru
Sahel-steppur milli Sahara og venjulegra steppna. Þar er nægur gróður
til beitar fyrir búsmala fulanihirðingjanna.
Fouta-Toro er við Senegalána á svæðinu milli Bakel í austri
til Dagana í norðri. Þar er landræma, sem er
tiltölulega þéttbýl. Þar eru notaðar áveitur á
þurrkatímanum og land og gróður nýtt til hins ítrasta með
nútímaaðferðum. Þarna
býr aðallega fulanimælandi (tukulor) fólk. Vesturmörk Fouta-Toro
eru við falska lónið (Qualo), sem eru byggð wolofmönnum, sem rækta
hirsi og láta fulanihirðingja gæta búsmala sins.
Dianbour, Cayor,
Djolof og Baol er fjölbreytt svæði milli Ferlo og Atlantshafs, allt frá
Oualo í norðri að Grænhöfða í suðri. Jarðvegur
þess er sendinn, vetur svalir og aðaluppskeran er jarðhnetur. Mannlífið
er líka fjölskrúðugt, wolofmenn í norðri, serer á Thiés-svæðinu og lebu
á Grænhöfða.
Súdansvæðið nær til Grænhöfða í norðvestri, Ferlo í norðri og neðri
hluta Casamance-dals í suðvestri. Því er skipt í héruðin Sine-Saloum (Litluströnd),
Rip, Yacine, Niani, Boundou, Foulandou og dali Gambíuárinnar og Efri-Casamance-árinnar.
Víðast er nægileg úrkoma, sem er mest í suðurhlutanum. Leirkenndur
jarðvegurinn er hentugur til ræktunar, þannig að þessi landshluti er
tiltölulega þéttbýll. Vatnið í ósunum er gruggugt og ísalt. Íbúarnir
eru blanda allra þjóðflokka landsins en maninkemenn (mandingo) eru í
meirihluta.
Svæðið við Neðri-Gasamanché-ána er lítið en hefur sterk séreinkenni.
Þar er mikill og þéttur gróður og mest ber á fenjatrjám, olíu- og
raffíapálmum. Mikil úrkoma er hentug til ræktunar hrísgrjóna.
Meirihluti íbúa
landsins býr í sveitunum. Þar er mikill fjöldi lítilla þorpa með nokkur
hundruð íbúa hvert. Í flestum þeirra eru samkomuskýli, moska og brunnar,
lindir eða lækir. Þau eru undir stjórn höfðingja, sem eru tilnefndir að
gömlum hefðum eða stjórnskipaðir. Trúariðkanir eru undir stjórn „marabout”,
sem er læs á arabísku, eða töframanns. Yfirbragð þorpanna fer eftir
uppruna íbúanna.
Þorp wolofmanna eru lítil, hvort sem þau eru í Ferlo eða Cayor. Í
hverju þeirra búa í kringum 100 bændur. Húsin eru úr byggingarefnum,
sem eru aðgengileg á hverjum stað. Fólkið á auðvelt með að flytja
þorpin, því engar hindranir eru í landslaginu. Uppskerugeymslurnar eru
í öruggri fjarlægð frá þorpunum, svo þau verði ekki eldi að bráð. Á
Austur-Saloum-svæðinu eru þrjú sammiðja gróðursvæði umhverfis
wolofþorpin. Næst þeim eru akrar og grænmetisgarðar (Tol-keur). Því
næst kemur land í hvíld, sem þó er nýtt til jarðhneturæktunar (diatte).
Fjærst eru kornakrar (Gor).
Dæmigerð þorp á súdanska svæði Casamance-árinnar eru byggð malinkemönnum.
Þau standa í þyrpingu hvert innan um annað eins og á tímum yfirráða
súdanskra þjóðflokka á svæðinu. Í hverju þorpi búa 200-300 manns þröngt
innan skíðisgarðs í ferhyrningslaga kofum. Þorpsbúar stunda aðallega
ræktun og kvikfjárrækt. Höfðingi hvers þorps er víðast íhaldssamur „marabout”.
Sererþorpin eru öðruvísi útlits en þorp wolof- og malinkemanna hvað
snerti fjölskylduhúsin, M’Binds, sem standa dreift, og hvert þeirra er
sjálfstæð eining. Á eyjunum í ósum Saloum-árinnar eru hús serer
nyiominka-fólksins traustbyggð og snyrtileg. Korngeymslurnar eru inni í
þorpum þess.
Diolaþorpin standa í þyrpingum með allt að 5000 íbúum eða fleiri.
Víðast standa þessi þorp við jaðar hásléttna eða ofan hrísgrjónaakra
diolamanna. Líkt og í þorpum serermanna raðast fjölskyldur í hús eftir
stöðu í samfélaginu. Þessi þorp eru hin bezt byggðu og varanlegustu í
landinu. Stundum eru þau velvíggirt eins og á Thionck-Essyl og Oussouye
svæðunum. Þorpin í Essyl eru oft búin regnvatnsgeymum. Þorpshöfðingjar
diola- og serermanna eru mun valdaminni en í þorpum wolof- og
malinkemanna.
Borgin St Louis var
stofnuð árið 1633 og Dakar 1857. Aðrar borgir eru mun yngri og allar
voru þær stofnaðar á nýlendutímanum. Dakar er höfuðborgin en St Louis
gegndi því hlutverki áður. Hinar borginar byggðust á
jarðhnetuframleiðslunni og járnbrautunum, sem tryggðu samgöngur og
flutninga (Thiés, Tivaouane, Mékhé og Louga). Nokkrir hafnarbæir uxu og
urð borgir, s.s. Kaolack, foundiougne og Fatick við Sine-Saloum-árnar og
Ziguinochor, Sédhiou og Kolda við Casamance-ána. Allar borgir landsins,
þ.m.t. St Louis, Rufisque og Gorée, sem voru mikilvægar fyrrum, byggja
afkomu sína að meira eða minna leyti á Dakar, þar sem fimmtungur
landsmanna býr.
Beztu ræktarlönd Senegal eru í vesturhlutanum og árdölunum. Aðrir
hlutar landsins eru hrjóstrugri og strjálbýlli, einkum til norðurs og
austurs.
Tungumálarannsóknir
í Senegal eru skammt á veg komnar, þannig að haldgóðar upplýsingar
skortir. Engu að síður verða sérfræðingar varir við mismun milli svæða,
sem þeir kenna við Atlantahafið (wolof, lebu, serer, tenda og diola),
Fulfulde (fulani), með fjölda sérkenna og mállýzkna og flókinni málfræði
og Mande (bambara, dyula, malinke og soninke eða sarakole).
Í landinu búa sjö stórir þjóðflokkar og trúarhópar auk annarra minni.
Fjölmennustu hóparnir búa aðallega í Sahel og á steppusvæðunum, sem voru
fyrrum bakbein fornu konungsdæmanna í Vestu-Súdan, s.s. Ghana, Mali og
Songhai. Þar til fyrir skömmu ríkti mikil stéttaskipting í þessum hópum
(prinsar, aðalsmenn, frjálst fólk, lágstétt og þrælar).
Wolofmenn eru u.þ.b. þriðjungur landsmanna og tunga þeirra er
útbreiddust. Þeir eru í yfirgnæfandi meirihluta í vesturhlutanum. Í
Cayor-héraði voru þeir upphafsmenn Tijani-múslimabræðralagsins.
Muridiyah-bræðralagið er mjög áhrifaríkt og nær yfir ræktunarsvæði
jarðhnetna í landinu í suðurátt. Meðlimir þess eru strangtrúaðir bændur.
Þéttasta byggð serermanna er í suðvesturhluta Ferlo-héraðs. Þeir eru
reyndir bændur, sem stunda bæði ræktun og kvikfjárrækt. Fyrrum voru
þeir andatrúar en æ fleiri þeirra snúast til islam eða rómversk-katólsku.
Fulanimenn (peuls, foulah, fulbe og fellata) búa dreift um allt land.
Mest er um þá í Ferlo, við Efri-Casamance-ána og í Oualo-héraði, þar sem
þeir búa í þéttum byggðum. Upprunalega voru þeir hirðingjar en fjöldi
þeirra hefur setzt að við búskap, einkum í fouta-Toro-héraði við
landamærin að Gíneu. Þeir eru múslimar.
Tukulormenn (touchouleur) líkjast wolof- og fulanimönnum, sem þeir hafa
blandast með mægðum. Nafn þessa þjóðflokks er afbökun íbúa
Tekrur-ríkisins. Þeir búa aðallega umhverfis miðbik Senegalfljótsins.
Dreifðir hópar þeirra búa einnig við árnar Gambíu og Saloum. Þeir voru
fyrstir Senegala til að taka islamska trú á 11. öld og margir þeirra
lesa og tala arabísku. Flestir þeirra eru bændur en æ fleiri streyma
til borganna (Dakar og St Louis).
Diolamenn búa í neðri hluta Casamance-dalsins og í suðvesturhluta
Gambíudals. Þeir eru góðir bændur og einbeita sér að hrísgrjónarækt en
snúa sér í auknum mæli að ræktun jarðhnetna og hrisis, er lengra dregur
frá sjó. Í Fogni-héraði eru þeir múslimar en langflestir eru þeir
andatrúar. Fáeinir hafa snúizt til krisni.
Malinkemenn komu
upprunalega frá Nígerdalnum og hafa dreifzt vítt og breitt um landið en
mest er um þá í dölum ánna Gambía, Efri-Casamance og Saloum. Þeir eru
bændur, kaupmenn og múslimar.
Soninkemenn eru minnihlutahópur, sem er kominn af berbum og afsprengi
malinkefjölskyldna í Mali. Nú hafa flestir þeirra yfirgefið ófrjósöm
búsvæði sín og flutzt til borganna, þar sem þeir taka oftast upp
kaupmennsku. Þeir eru múslimar.
Hinn fámenni hópur,
sem kalla má Senegala, nær m.a. til þjóðflokkanna mauri, sem búa
aðallega í norðurhlutanum og stunda kvikfjárrækt og kaupmennsku, lebu á
Grænhöfða, sem eru fiskimenn og sumir auðugir landeigendur, og basari,
sem er forn þjóðflokkur á grýttri hásléttu Fouta Djallon. |