Ellefu
tungumál eru opinberlenga viðurkennd í Suður-Afríku samkvæmt stjórnarskránni
frá 1993 (Afrikaans, enska, ndebele, sotho, swazi, tswana, venda, xhosa
og zulu). Önnur ellefu eru
á biðlista (arabíska, þýzka, gríska, gujarati, hebreska, hindi,
portúgalska, sanskrít, tamil, telugu og urdu).
Öll suðurafrísk tungumál eru töluð í mismunandi mæli á
mismunandi svæðum. Afrikaans
og enska eru lykiltungur, sem tengja alla íbúana.
Íbúarnir eiga aðgang að skólakerfi, sem byggist á öllum
ofangreindum, opinberum tungum. Enskan
er í stöðugri sókn í viðskiptalífinu, opinbera geiranum og í
menntakerfinu.
Listir.
Tungumálafjöldinn í landinu gefur til kynna fjölbreytileika
menningarinnar. Landsmenn
hafa tileinkað sér vestrænt líferni en kjarni menningarinnar og hefðanna,
tónlistar og dans lifir góðu lífi og tengir nútímann við fortíðina.
Þessara áhrifa gætir greinilega í jassinum og flutningi tónlistar
(African Jazz Pioneers, Ladysmith Black Mambazo o.fl.).
Margir ættbálkar, trúarhópar og fleiri eiga djúpstæða sögu
hefða, sem koma m.a. fram í frásagnarhefð, ljóðum, sögu og söguljóðum.
Þessar hefðir hafa orðið fyrir áhrifum frá öðrum
menningarsvæðum landsins, Karíbaeyjum, Latnesku-Ameríku og Evrópu,
eins og kemur greinilega fram í nútímabókmenntum.
Margir
rithöfundar, s.s. Guybon Sinxo (xhosa), B.W. Vilakazi (zulu), Oliver
Kgadime Mtsepe (norður-sotho) og Thomas Mofolo (suður-sotho), hafa orðið
fyrir meiri áhrifum fornrar menningar síns fólks en evrópskum.
Verk þessara og annarra rithöfunda hafa ekki fundið náð
fyrir augum fræðsluyfirvalda og menntastofnana, þótt þau hafi verið
aðalfrásagnarmáti afrískra menntamanna árum saman. Menningarsaga Suður-Afríku byggist á þessum verkum, hvort
sem þau eru stór eða smá og án tillits til stærðar lesendahópa eða
fjölda áheyrenda.
Á
áttunda áratugi 20. aldar urðu til skýr og greinileg munstur þjóðlegrar-,
margkynja- og margtyngdrar menningar, þegar rithöfundar, skáld og
listamenn lýstu ólgunni í suðurafrísku þjóðfélagi.
Viðbrögðin við aðskilnaðnarstefnunni voru efling meðvitundar
svartra fyrir menningu sinni og sögu eins og kom skýrt fram í fjöldahreyfingum
í Vestur-Afríku, á Karíbaeyjum og Norður-Ameríku.
Þau komu fram í ljóðagerð og texta borgarskálda (Mothobi
Mutloatse og Miriam Tlali) í tímaritum eins og Staffrider og fleiri slíkum.
Áratugum
saman voru listir,
sem byggðust á pólitískum grunni eða innifólu
kynferðislegar athafnir bannaðar.
Ríkið bannaði verk margra rithöfunda, þ.á.m. Breyten
Breytenbach, Dan Roodt, André Brink og Étienne Leroux.
Adam Small og Alex La Guma hafa ritað á afrikaans og ensku um
áhrif kynþáttafordóma og flókið og ofbeldisþrungið líf í Suður-Afríku.
Fjöldi svartra og hvítra rithöfunda, sem skrifa á þessum nótum,
hafa öðlast alþjóðlega viðurkenningu (Es’kia Mphahlele, Alan
Paton, Brink, Leroux, J.M. Coetzee, Sipho Sepamla og Mongane Wally
Serote). Árið 1991 fékk
Nadine Gordimer bókmenntaverðlaun Nóbels.
Leikritahöfundar landsins brugðust við nýju menningar- og stjórnmálalegu
umhverfi með verkum á mörgum tungumálum.
Stuðningur við ný innlend leikhús barst frá fordómalausum félögum,
s.s. Market Theatre í Jóhannesarborg.
Leikrit eftir Athol Fugard, Mbonbeni Mgema, Fatima Dike og Pieter-Dirk
Uys hafa komizt á fjalirnar víða um heim.
Helzti stuðningur við leiklistina kom frá listanefndum héraðanna
á dögum aðskilnaðarstefnunnar.
Þessar nefndir styrktu leikhúsin, ballet, symfóníuhljómsveitir
og aðra menningarviðburði. Eftir
að aðskilnaði lauk eru þessi mál í höndum nýju héraðsstjórnanna
samkvæmt stjórnarskránni frá 1993.
Fjölmiðlar
voru lítt bundnir ritskoðun fram að sjöunda áratugi 20. aldar.
Öflugastir þeirra voru og eru dagblöðin Argus og Perskor, sem
eru gefin út á ensku og afrikaans.
Lesendahópurinn í landinu hefur stækkað mjög, þótt mörg
dagblöð (The World m.a.) væru bönnuð á ofsóknarárunum.
Þá var mörgum blaða- og fréttamönnum ógnað og þeir
hnepptir í fangelsi. Á níunda áratugnum komu ný og óháð dagblöð fram á
sjónarsviðið (New Nation og Weekly Mail).
Vrye Weekblad varð fyrsta dagblaðið á afrikaans en útgáfu
þess var hætt 1994. Eftir
að dró úr viðskiptahömlum erlendra ríkja og landið komst aftur
inn á heimsmarkaðinn hafa alþjóðlegir fjölmiðlar sýnt landinu
meiri áhuga og stærsta dagblaðið komst undir yfirráð erlends auðhrings.
Sjónvarp,
sem hóf göngu sína um miðjan áttunda áratuginn, og útvarp eru
veigamikil öfl í suðurafrísku þjóðfélagi. Ríkið stjórnaði fjölmiðlum með harðri hendi þar til
ritskoðun lauk í febrúar 1990. Ríkisstjórnin
notaði þá til að koma skoðunum sínum á framfæri og bæla niður
andstöðuna gegn aðskilnaðarstefnunni.
Flestar útvarps- og sjónvarpsstöðvar eru enn þá í ríkisreknar
en þátttaka almennings í stjórn þeirra eftir 1994 gjörbreytti
stefnunni. |