|
Demantaleitarmenn
hafa fundið slípuð verkfæri úr tinnu og kvartsi, sem eru a.m.k. 8000
ára. Fyrir u.þ.b. 2500 árum reistu íbúar þessa hluta álfunnar nokkurra
tonna einsteinunga í grennd við Bouar. Slíkt átak hefur krafizt mikils
skipulags og stórra samfélaga. Á 15. öld e.Kr. bjuggu ólíkir
þjóðflokkar, sem töluðu svipuð tungumál núverandi tungum, í landinu.
Þetta fólk bjó í litlum og tiltölulega einangruðum byggðum, þar sem það
stundaði veiðar og brenndi land til ræktunar.
Allt fram á 17. öld voru landsmenn ekki beintengdir
aðalverzlunarleiðum. Um þær mundir fóru arabískir
þrælakaupmenn að láta til sín taka á svæðinu og tengdu það
úlfaldaleiðunum yfir Sahara og meðfram Níl. Fyrir
miðja 19. öld hnepptu þessir þrælasalar fjölda fólks í ánauð og sendu
það til Norður-Afríku eða niður Ubangi- og Kongófljótin til
Atlantshafsstrandarinnar. Þaðan sigldu þrælaskipin til Ameríku.
Um miðja 19. öldina
var bobangi-fólkið sjálft frá svæðinu við Ubangi-fljótið orðið að
þrælasölum og fór í reglulegar herferðir til að hneppa baya- og
mandjia-menn í ánauð fram undir aldamótin 1900. Fjöldi þjóðflokka í
Mið-Afríku elur enn þá á hatri gegn ráðandi ættbálkum, sem eru aðallega
frá fljótasvæðunum, þ.á.m. bobangi-menn. Röskunin, sem þrælaverzlunin
olli, dró mjög úr þróun samfélaga í landinu.
Nýlendutíminn.
Í lok 19. aldar gerðu hraðskreiðari skip, öflugri vopn og kínín gegn
malaríu Evrópumönnum kleift að ná yfirráðum yfir stórum svæðum í
Afríku. Iðnbyltingin í Evrópu skapaði þörf fyrir fleiri markaði og
nýjar uppsprettur hráefna. Síðustu tvo áratugi 19. aldar kepptu Belgar,
Bretar, Þjóðverjar og Frakkar um yfirráðin á svæðinu, sem síðar varð
Miðafríkulýðveldið.
Franska stjórnin
leigði evrópskum einkafyrirtækjum stór svæði til að þurfa ekki að kosta
neinu til þróunar þeirra og lét athafnir fyrirtækjanna að mestu
afskiptalausar. Þau greiddu leigu af landinu og ráðskuðust með íbúanna
að vild. Ráðsmenn þeirra neyddu íbúana til að safna gúmmíkvoðu,
fílatönnum og dýraskinnum og til að vinna á plantekrunum. Miðafríkumenn
höfðu engan tíma til að sinna eigin ræktun vegna þessarar nauðungarvinnu
og afleiðingin var fæðuskortur og hungursneyð. Þeir voru neyddir til að
vinna í nýju umhverfi, þar sem þeir voru óvarðir gegn svefnsýki, nýjum
afbrigðum af malaríu og öðrum sjúkdómum, þannig að dánartíðni jókst
verulega.
Í upphafi 20. aldar
höfðu Evrópuríkin ákveðið landamæri Ubangi-Shari-nýlendunnar. Margir
Afríkumenn börðust gegn frönskum yfirráðum og fjöldi herleiðangra var
gerður þeim til höfuðs á fyrsta áratugi aldarinnar.
Kongó-Wara-uppreisnin (1928-31) bar ekki árangur, þótt hún væri víðtæk í
vestur- og suðvesturhlutum nýlendunnar. Eftir að hún var bæld niður
voru foringjar hennar fangaðir og teknir af lífi og stórir hópar fólks
voru hraktir brott af heimalöndum sínum til svæða, þar sem auðveldara
var að hafa auga með þeim.
Franska
nýlendustjórnin lét byggja vegakerfi og kom upp farandheilsugæzlu í
Ubangi-Shari til að berjast gegn sjúkdómum. Katólska kirkjan kom upp
skólum og sjúkrastöðvum. Frakkar héldu Miðafríkumönnum að
nauðungarvinnu á plantekrunum, þar sem þeir ræktuðu kaffi, baðmull og
korn til að fæða franskar hersveitir og verkamenn. Frakkar sendu
miðafríska verkamenn til Suður-Kongó til að leggja járnbraut til sjávar
(Kongó til Pointe-Noire).
Í síðari
heimsstyrjöldinni hvatti Charles de Gaulle, hershöfðingi, nýlendubúa til
að berjast gegn Þjóðverjum og 3000 hermenn komu frá Mið-Afríku. Eftir
stríðið snéru þeir, sem lifðu það af, aftur heim fullir stolts og betur
meðvitaðir um uppruna sinn. Þá stofnaði de Gaulle Franska sambandið og
kom á fót héraðsþingum franskra landnema og nokkurra Afríkumanna.
Barhélemy Boganda varð fyrsti þingmaður
Miðafríkumanna í franska þjóðþinginu árið 1946.
Sjálfstæði og
leiðtogaslagur.
Boganda var rómversk-katólskur prestur. Hann hætti því starfi og
stofnaði Þróunarhreyfingu svartra Afríkumanna (MESAN). Árið 1957 náði
hann meirihluta í þinginu og Boganda varð forseti stórþings Frönsku
Mið-Afríku. Hann bar þá von í brjósi, að fyrrum franskar nýlendur,
Chad, Gabon, Kongó og Ubangi-Shari yrðu að einni þjóð. Þegar þessi von
brást, samþykkti hann með tregðu að lögleiða stjórnarskrá fyrir
Ubangi-Shari, sem Frakkar höfðu undirbúið.
Að Boganda látnum, í
mar z 1959, varð David Dacko, fyrrum kennari, forseti.
Miðafríkulýðveldið fékk sjálfstæði 13. ágúst 1960. Dacko leyfði Frökkum
að hafa nokkra umsjón með viðskiptum, vörnum og utanríkismálum. Hann
fjölgaði líka opinberum embættum til að umbuna stuðningsmönnum sínum og
jók útgjöld ríkisins umfram greiðslugetu þess.
Árið 1962 gerði
Dacko MESAN að eina löglega stjórnmálaflokki landsins. Snemma árs 1964
var hann því sjálfkjörinn forseti. Efnahag landsins hrakaði hratt og
erlendar skuldir hlóðust upp. Í desember 1965, þegar landið stóð á
barmi gjaldþrots og allsherjarverfall var yfirvofandi, vék Jean-Bédel
Bokassa, hershöfðingi, Dacko frá völdum.
Bokassa afnam
stjórnarskrána, leysti upp þingið og fól eigin þingi framkvæmdavaldið.
Hann bannaði alla stjórnarandstöðu. Frakkar héldu áfram stuðingi við
hann og efnahagslífið vegna hagsmuna sinna í demantanámunum og
væntanlegum úraníumbirgðum landsins. Árið 1972 lýsti Bokassa sig
forseta landsins til æviloka. Í desember 1976 lýsti hann sig keisara og
krýndi sig sjálfur næsta ár sem Bokassa I. Hann tók stjórn
demantannámanna í sinar hendur og hirti mestan hluta ágóða þeirra. Árið
1979 gripu Frakkar í taumana og komu Dacko aftur til valda.
Einræði Kolingba.
Endurkomu Dacko var ekki vel tekið. Hann varð að treysta á stuðning
franskra fallhlífahermanna og embættismanna Bokassa til að halda
völdum. Andstöðunni gegn honum óx fiskur um hrygg, verkföll voru tíð og
sprengjutilræðum fjölgaði og Dacko beitti síauknu hervaldi. Í sept.
1981 vék André Kolingba, hershöfðingi, honum frá völdum án
blóðsúthellinga og myndaði herstjórn.
Stjórn landsins var
að mestu í höndum hersins til 1985, þegar Kolingba leysti upp herráðið,
sem hafði stjórnað landinu eftir byltinguna, og skipaði 25 manna þing
með nokkrum borgurum. Snemma árs 1986 beittu Alþjóðabankinn og aðrar
lánastofnanir þrýstingi til að þingið samþykkti stjórnarskrá, sem var
lögleidd eftir þjóðaratkvæðagreiðslu seinna sama ár. Almennar
þingkosningar voru haldnar í júlí 1987 en ríkisstjórnin var áfram
handbendi Kolingba, sem hafði alla stjórn á lagasetningu og framkvæmdum
í landinu.
Snemma á tíunda
áratugnum voru íbúar landsins búnir að fá sig fullsadda af einræði
Kolingbas og lífsháttum hans. Lýðræðisleg félög efldust annars staðar í
Afríku og urðu Miðafríkumönnum fyrirmyndir. Óeirðir brutust út árið
1991 eftir að embættismenn höfðu ekki fengið útborgað í átta mánuði.
Kolingba fékkst ekki til að halda opnar og almennar kosningar fyrr en
1993, þegar hann leyfði stofnun annarra stjórnmálaflokka og framboð
þeirra til embættis forseta. Honum var hafnað í fyrstu lotu kosninganna
og hann skildi eftir sig næstum gjaldþrota þjóð og ævareiða
embættismenn, sem höfðu ekki enn þá fengið útborgað. Árið 1993 varð
Ange-Félix Patassé, leiðtogi Frelsishreyfingar Miðafríku (MLPC), fyrsti
lýðræðilega kjörni forseti landsins eftir að það fékk sjálfstæði.
Patassé og leiðin
til lýðræðis.
Valdatíð Patassé var ófriðartími. Hann tók við næstum gjaldþrota
ríkissjóði og þurfti að glíma við stöðugar óeirðir. Árið 1996 reyndu
kauplausir hermenn þrisvar að steypa honum af stóli og rán og morð voru
tíð í höfuðborginni Bangui. Ræningjagengi í héruðum landsins juku enn á
óöldina og drógu úr útflutningi landbúnaðarafurða. Stjórn Patassé og
herinn virtu ekki réttindi almennings. Lögreglan skipulagði sérsveit
gegn ræningjagengjunum á árunum 1996-97 og leyfði aftökur meintra
glæpamanna daginn eftir að þeir voru handsamaðir. Sérsveitin pyntaði og
líflét 20 grunaða afbrotamenn án dóms og laga. Ríkisstjórnin lét ekki
verða af sveitarstjórnarkosningum síðla árs 1990 vegna fjárskorts.
Í janúar 1997 komst ríkisstjórnin að samkomulagi við
stjórnarandstöðuna og trúfélög um aðgerðir til að sætta andstæðar
fylkingar, eflingar efnahagsins og endurskipulagningar hersins. Þetta
samkomulag dugði ekki til að koma á friði í landinu og í október 1997
kölluðu Frakkar hersveitir sínar heim frá Bangui og lokuðu herstöðinni í
Bouar. Sameinuðu þjóðirnar sendu sveitir til friðargæzlu í apríl 1998.
Þær áttu að miðla málum milli hinna andstæðu fylkinga í landinu og veita
ráðgjöf og stuðning í þingkosningunum 1998. MPLC náði naumum meirihluta
í kosningunum með óvæntum stuðningi eins flokks stjórnarandstæðinga.
Aðrir stjórnarandstæðingar mótmæltu þessum ráðagerðum kröftuglega en
MINURCA stuðlaði að friði og reglu til þess að þingið gæti komið saman.
Patassé var endurkjörinn forseti árið 1999 og MINURCA hélt áfram
friðargæzlu. |
