|
Fundizt hafa minjar
um ísaldarmenningu fyrir rúmlega 50.000 árum í Malaví í steingervingum
mannabeina Homo sapiens, sem er talinn hafa lifað á tímabilinu frá því
fyrir 80.000 árum til 2000 árum f.Kr. Þessir forsögulegu forfeður okkar
eru skyldir san-fólkinu í suðurhluta Afríku og voru líklega forfeður
twa- og fula-fólksins, sem bantu-mælandi þjóðflokkar fundu, þegar þeir
réðust inn í Malaví-svæðið á milli 1. og 4. aldar e.Kr. Frá þeim tíma
fram undir 1200 lögðu bantu-menn meira land undir sig og unnu járn og
brenndu skóg til að auka við ræktunarland. Engar ritaðar heimildir eru
til um þessa þróun en munnmæli geyma nöfn ættbálka, s.s. kalimanjira,
Katanga og zimba, sem e.t.v. má rekja svo langt aftur í tímann.
Á 13. til 15. öld,
þegar skráð saga Malaví hófst, komu fleiri hópar bantu-manna. Þetta
fólk kom úr norðri og blandaðist smám saman íbúunum, sem fyrir voru.
Afkomendur þessa fólks varðveittu munnlegar heimildir og eftir árið 1500
skráðu Portúgalar og Englendingar ýmislegt um sögu landsins.
Meðal merkilegustu
afreka síðustu bantu-innflytjendanna var stofnun miðstýrðra
stjórnsýslusamfélaga. Þeir stofnuðu Malavíbandalagið í kringum 1480. Á
16. öldinni náði bandalagið yfir mestan hluta þess svæðis, sem er nú
Mið- og Suður-Malaví, og á blómaskeiði þess, á 17. öld, náði stjórn þess
til nágrannahéraða núverandi Zambíu og Mósambík. Norðan Malavísvæðisins
stofnuðu ngonde-menn konungsríki í kringum 1600. Á 18. öld stofnuðu
innflytjendur frá austanverðu Malavívatni Chikulamayemble-ríkið sunnan
Ngonde. Áður en nýlendur voru stofnaðar í Afríku þróuðust bættir
landbúnaðarhættir. Á sumum svæðum Malaví hófst skiptiræktun innlendra
nytjaplantna (hör, fóðurgras = sorghum) auk maís, kassava og hrísgrjóna.
Þrælaverzlunin seint
á 18. öldinni og koma útlendinga á síðari hluta hinnar 19. skaðaði þróun
og vöxt innlendra ríkisstjórna og efnahagsstjórn. Þrælaverzlun jókst
gífurlega í Malaví frá 1790 til 1860 vegna vaxandi eftirspurnar á
austurströnd Afríku. Svahilimælandi þjóðflokkar frá austurströndinni og
ngoni- og yao-menn fluttust til Malavísvæðisins á áratugunum milli
1830-60 sem kaupmenn eða landflótta stríðsmenn frá Zulu-ríkjunum í
suðri. Þetta fólk kom sér vel fyrir og varð að ráðandi stéttum.
Svahilimælandi þjóðflokkarnir og yao-menn tóku mjög virkan þátt í
þrælasölunni.
Islam breiddist út
um Malaví frá Austurströndinni. Svahili-þrælasalar, jumbe, boðuðu
fyrstir islam í Nkhotakota á sjöunda tugi 19. aldar. Kaupmenn á
heimleið frá ströndinni boðuðu islam meðal yao-manna á Shire-hálendinu
milli 1770 og 1790. David Livingstone († 1873) og aðrir skozkir
trúboðar boðuðu kristni eftir 1860. Kristniboðar Hollensku
mótmælendakirkjunnar í Suður-Afríku og Hvítu feðurnir (katólskir)
stunduðu trúboð á árunum 1800-1910.
Kristnir trúboðar
áttu velgengni sína verndarhendi nýlendustjórnarninnar að þakka. Bretar
gerðu Malavísvæðið að nýlendu á árunum 1880-1900. Trúboðarnir og nokkur
afrísk samfélög fögnuðu nýlenduvæðingunni en yao-, chewa- og aðrir ætt-
og þjóðflokkar snérust öndverðir gegn henni. Árið 1891 stofnuðu Bretar
Nýasaland-verndarsvæðið, sem þeir kölluðu Brezka Mið-Afríkuverndarsvæðið
frá 1893 en Nýasaland frá 1907.
Á nýlendutímanum
voru byggðir vegir og járnbrautir, evrópskir landnemar hófu kornrækt og
dregið var úr kúgun. Nýlendustjórnin gerði lítið til að auka velferð
afríska meirihlutans vegna hagsmuna evrópsku landnemanna. Hún vanrækti
þróun landbúnaðarins fyrir innfædda og fjöldi vinnufærs fólks flykktist
til nágrannalandanna í atvinnuleit. Á árunum 1951-53 ákvað
nýlendustjórnin að bindast samtökum við nýlendurnar í Suður- og
Norður-Ródesíu og Nyasalandi gegn mikilli andstöðu innfæddra.
Þessar neikvæðu
aðgerðir nýlendustjórnarinnar leiddu til stofnunar þjóðernishreyfingar.
Hún þróaðist hægt á milli heimstyrjaldanna en snemma á sjötta áratugnum
óx henni fiskur um hrygg. Þjóðernissinnar höfðu mestar áhyggjur af
nýlendusambandinu, sem þeir álitu skref í átt til enn rótgrónara
nýlenduveldis. Áhrif þjóðernishreyfingarinnar í baráttunni fyrir
breytingum urðu mest árið 1958 undir stjórn Hastings Kamuzu Banda.
Nýlendusambandinu var slitið árið 1963 og Malaví varð sjálfstætt ríki í
Brezka samveldinu 6. júlí 1964.
Skömmu eftir að
landið fékk sjálfstæði, kom upp alvarleg deila milli Banda og
forsætisráðherrans. Í sept. 1964 var þremur ráðherrum vikið úr embættum
og hinir sögðu af sér í samúðarskyni. Henry Chipembere, einn þessara
ráðherra, komst undan stofufangelsi og öllum tilraunum til að hafa
hendur í hári hans og varð tákn andspyrnu gegn ríkisstjórninni til
dauðadags 1975. Hinn 6. júlí 1966 varð Malaví lýðveldi og Banda var
kosinn forseti. Árið 1971 var hann endurkjörinn til lífstíðar.
Stjórnarskrá
landsins frá 1966 kvað á um einsflokkskerfi, þar sem Þingflokkur Malaví
réði. Banda stjórnaði honum með harðri hendi og bældi niður alla
andspyrnu. Þingflokkurinn var íhaldssamur og Vesturlandasinnaður frá
því að landið fékk sjálfstæði og einbeitti sér að þróun efnahagsmála.
Lítil kosningaþátttaka í júníkosningunum 1992 vakti ráðamenn til
umhugsunar um umbætur í stjórnmálum.
Utanríkisstefna
Banda var ólík því, sem tíðkaðist í nýfrjálsum ríkjum í hitabelti
Afríku. Hann taldi, að Afríska einingarbandalagið (OAU) setti sér
markmið, sem það hefði ekki bolmagn til að ná. Hann kom á
viðskiptasambandi við Suður-Afríku og reyndi að telja aðra leiðtoga
Afríkuríkja á raunhæfari stefnu í kynþáttamálum.
Malaví tók þátt í
Samhæfingarráðstefnu um þróunarmál í Suður-Afríku 1980. Þátttakendur
voru öll lýðræðisleg nágrannaríki Suður-Afríku og þar neituðu fulltrúar
Malaví að rjúfa stjórnmálasambandið við Suður-Afríku. Malavímenn urðu
að eiga tryggar flutningaleiðir til hafna og reyndu því að bæta samband
sitt við nágrannaríkin. Þeir undirrituðu samning um samstarf í
öryggismálum við Mósambík á níunda áratugnum, þótt þeir hefðu verið
ásakaðir fyrir stuðning við skæruliðasveitir Renamo þar í landi. Her
Malaví hefur starfarð með her Mósambík síðan 1987 við varnir
Nacala-járnbrautarinnar gegn skemmdarverkum Renamo. |
