Steingervingar benda til búsetu forfeðra manna fyrir 2-3 miljónum ára.
Nú er Kenja deigla fjölda þjóðflokka, sem hafa flutzt til landsins
síðast liðin 1500 ár. Fyrir árið 1000 var Austur-Afríka í leið fólks,
sem fluttist frá Nílarhéruðunum í norðri. Innrásarfólkið, hima, var
landbúnaðaraðall, sem stundaði nautgriparækt og stofnaði voldug
konungsríki.
Innrásir bantumanna eftir aldamótin 1400 hröktu flesta afkomendur
Nílaraðalsins inn á núverandi landsvæði Úganda eða Tansaníu. Luo-fólkið
lét ekki hrekja sig brott og blandaðis bantumönnum.
Síðan réðust
bantumenn inn í Kenja eftir tveimur leiðum. Kamba- og Kikuyu-menn fóru
nyrðri leiðina vestan vatnanna miklu og settust að á hálendinu.
Taitafólkið fór syðri leiðina og aðrir bantumenn frá strandsvæðunum
komu í kjölfarið. Báðir þessir hópar skipuðu sér í ættbálka, sem
stjórnuðu sér sjálfir. Kikuyumenn, sem voru fjölmennastir
bantufólksins, höfðu svipaðan hátt á. Stór og voldug konungsríki
bantumanna voru aldrei stofnuð í Kenja.
Jarðvegurinn á hásléttunum var frjósamur og landbúnaðurinn blómstraði.
Bantufólkið, sem bjó í Misgengisdalnum, hæðóttu hálendinu og í
Aberdarefjöllum varðist öðrum hópum innrásarmanna og hélt stöðu sinni.
Á 17.
öld kom annar hópur innrásarmanna frá svæðunum norðan Turkanavatns
(Rúdolfsvatn). Þar voru Nílar-hamískir maasaimenn á ferðinni með
nautgripahjarðir sínar. Þeir völdu að koma sér fyrir á lægri sléttunum
í mið- og suðurhlutum landsins og lentu aðeins í útistöðum við
bantu-fólkið á útjöðrum svæðanna. Þetta var einnig ættbálkafólk, sem
valdi mestu stríðsmennina sem höfðingja, en hélt aldrei stóra heri.
Hvorki þeir né bantufólkið var Evrópumönnum erfiður ljár í þúfu, þegar
þeir skiptu Austur-Afríku á milli sín á 19. öld.
Zenj-ríkin og Portúgalar. Eftir
1100 réðu kaupmenn og landnemar frá Suður-Arabíu strandhéruðunum. Þeir
stofnuðu mörg Zenj-ríki (arabíska Zenj = svart fólk; Land hinna
svörtu). Hin voldugustu þeirra voru Malindi og Mombasa. Islömsku
athafnamennirnir létu sér nægja að hafa stjórn á viðskiptum innanlands
og borgir þeirra urðu mikilvægar hafnarborgir vegna viðskipta um
Indlandshaf. Smám saman þróaðist arabísk-bantumenning á
strandlengjunni, sem einkenndist af tungumálablöndunni Swahili, sem varð
viðskiptamál Austur-Afríku.
Zenj-ríkin, sem voru oftast óháð hverju öðru, lentu stundum í höndum
voldugra siglingaríkja utan Afríku. Furstadæmið Oman og Muscat keppti
öldum saman við Evrópumenn um yfirráðin í viðskiptum á ströndinni.
Portúgalar, sem komu eftir að Vasco da Gama hafði fundið siglingaleiðina
til Indlands 1498, reyndu að einoka öll viðskipti um Indlandshaf og þeir
náðu yfirráðum í Zenj-ríkjunum í rúmlega eina öld, þrátt fyrir mikla
andstöðu. Eitt minnismerkja um veldi þeirra er Jesúsvirkið (16. öld) í
Mombasa. Eftir að Hollendingar og Englendingar höfðu náð viðskiptunum
frá Portúgölum á 17. öld, fengu Zenj-ríkin aftur sjálfstæði.
Oman
konungsættin. Snemma
á 19. öld náði Sayyd Said, soldán af Oman, öllum borgríkjunum norðan
Delgadohöfða undir sig. Hann réði yfir miklu viðskiptaveldi en reyndi
ekki að ná völdum í löndum bantu-ættbálkanna inni í landi. Loks flutti
hann höfuðborg sína til eyjunnar Zanzibar, sem er nú hluti af Tansaníu.
Smáraplantekrurnar á Zanzibar og olíupálmaskógarnir á Mombasaeyju
kröfðust mikils vinnuafls og þrælahald var tekið upp. Viðskiptin, sem
var stjórnað frá Mombasa og Zanzibar, náðu alla leið til Zaire, langt
inni í álfunni. Swahilimælandi þrælakaupmenn fóru stundum ránshendi um
þorp bantu-manna en oftast keyptu þeir þrælana á mörkuðum í hinum
voldugri Afríkuríkjum
Grimmdin, sem ríkti í þrælasölunni, endurvakti áhuga Evrópumanna á
Kenja. Breski ræðismaðurinn á Zanzibar var í fararbroddi hreyfingar
gegn þrælasölunni. Um miðja 19. öld undirritaði soldáninn samninga um
takmörkun þrælaverzlunar gegn loforði um áframhaldandi vernd. Árið 1873
óttaðist sonur Said soldáns, Barghash, að Bretar styddu evrópska
valdatöku í ríki hans og samþykkti afnám þrælahalds og þrælasölu.
Brezk
stjórn. Brezki
ræðismaðurinn (1873-86), John Kirk,
ráðlagði Barghash soldáni að safna liði og leggja undir sig mestan hluta
Austur-Kenja og Tansaníu. Soldáninn fór ekki að ráðum hans og stóð
brátt frammi fyrir valdagráðugum Evrópumönnum. Þýzkir keisarasinnar
voru þar fremstir í flokki og þeir höfðu uppi landakröfur á þinginu í
Berlín. Árið 1886 viðurkenndu Bretar yfirráð Þjóðverja á strönd
Tanganyika (nú í Tansaníu) og héldu Kenja fyrir sig.
Árið
1890 var stóru landsvæði skipt á ný. Konunglega brezka
Austur-Afríkufélagið hafði annazt brezka hagsmuni í Kenja um tíma en
utanríkisráðuneytið tók við stórn landsins 1896, aðallega vegna áætlana
um lagningu járnbrautar frá Mombasa að Viktoríuvatni. Bantu- og
maasai-menn veittu ekki umtalsvert viðnám. Árið 1902 var stjórn
landsins falin nýlenduskrifstofunni og þaðan háðu Bretar langvarandi
baráttu gegn Þjóðverjum í fyrri heimsstyrjöldinni.
Stjórnin, sem komið var á fót í Kenja, var að fyrirmynd krúnunýlendna.
Landstjórinn og embættismenn hans voru skipaðir í London. Flestir
Afríkumenn landsins voru áfram undir stjórn eigin höfðingja, sem lutu
almennri stjórn brezkra héraðsstjóra. Lönd ættbálkanna voru tryggð þeim
en önnur svæði voru krúnulendur. Fyrir aldamótin 1900 var hvítum
landnemum ljós t efnahagslegt gildi hálendisins og hófu búskap í
frjósömu umhverfi Næróbí.
Í lok
fyrri heimsstyrjaldarinnar voru rúmlega 9000 Evrópumenn í Kenja og
mestur hluti hálendisins hafði verið tryggður væntanlegum landnemum.
Þótt ríkisstjórnin þættist hliðholl meirihluta innfæddra, dró hún taum
hvíta minnihlutans. Í kreppunni á fjórða áratugnum hafði innfæddum
fjölgað svo mjög, að ekki var land til skiptanna fyrir þá. Fjöldi
þeirra gat ekki séð sér farborða með landbúnaði og leitaði til borganna
í atvinnuleit. Þjóðernishreyfingin KAU (Kenya African Union) var
stofnuð árið 1944 og barðist fyrir endurskiptingu lands. Árið 1947 varð
Jomo Kenyatta, kunnur leiðtogi kikuyu-manna, leiðtogi hennar.
Mau mau
uppreisnin. Árið
1952 hóf leynihreyfing kikuyu-manna, Mau mau, uppreisn gegn yfirvöldum
nýlendunnar. Í rauninni beindist mesta ofbeldið gegn öðrum
kikuyu-mönnum. Næstu fjögur árin voru 13.000 kikuyu-menn drepnir en
aðeins 30 Evrópumenn. Uppreisnin var yfirvöldum dýr vegna
öryggisaðgerða og stjórnmálakreppu, þótt hún breiddist ekki út meðal
annarra ættbálka. KAU-hreyfingin var bönnuð og leiðtogi hennar,
Kenyatta, var fangelsaður fyrir meinta aðild að aðgerðum Mau mau.
Yfirvöld urðu að sætta sig við óumflýjanlegar breytingar. Árið 1956
linnti ofbeldinu og stjórn landsins dró verulega úr stuðningi við hvíta
landnema. Afríkumenn voru þegar farnir að taka þátt í stjórn landsins
og smám saman, líkt og í öðrum Afríkuríkjum, réðu þeir meirihluta, sem
leiddi til sjálfstæðis Kenja. Nýr stjórnmálaflokkur, Afríski
þjóðarflokkur Kenja (KANU) var stofnaður og fékk meirihluta þingsæta í
kosningunum 1961 fyrir sjálfstæðisyfirlýsinguna. Flokkurinn neitaði að
mynda ríkisstjórn á meðan Kenyatta sæti enn þá í fangelsi. Hann var
leystur úr haldi sama ár og leiddi flokkinn til sigurs árið 1963.
Landið fékk opinberlega sjálfstæði 12. desember 1963.
Sjálfstæði.
Landnemarnir báru ugg í brjósti við breytinguna, en stjórn Afríkumanna
var hófsöm, hlynnt Vesturlöndum og framsækin. Í lok sjöunda áratugarins
var enn þá aðeins einn stjórnmálaflokkur starfandi en innan hans leiðst
talsvert frjálsræði og ríkisstjórnin misbeitti valdi sínu sjaldan.
Endurskipting landsins, sem var kikuyu-mönnum mest í hag, lægði öldurnar
meðal höfðingjanna. Lýst var yfir stofnun lýðveldis í landinu árið
1964.
Valdatíð Kenyatta.
Kenyatta lagði áherzlu á gott samband við nágrannaríkin, þótt það væri
stundum erfitt, einkum þar sem Idi Amin í Úganda átti í hlut.
Austur-Afríkubandalagið, efnahagsbandalag þriggja landa, var stofnað
1967 og stjórnmálabandalag þeirra var fyrirhugað. Fljótlega var fallið
frá þeirri hugmynd en aftur var hreyft við henni snemma á níunda
áratugnum.
Stjórn
Kenyatta var hófsöm og stöðug og laðaði marga erlenda fjárfesta að.
Nýtt iðnaðarsvæði var skipulagt í nánd við Thika og miðborg Næróbí var
færð í nútímabúning. Ferðaþjónustan, sem byggðist á verndarsvæðum
villidýra, jókst stöðugt og varð fljótlega aðaluppspretta erlendra
gjaldmiðla. Almenningur og margir þjóðarleiðtogar kölluðu Kenyatta Mzee
(gamla vitringinn) á síðustu árum ævi hans.
Að
honum látnum magnaðist ólga milli luo- og kikuyu-manna en hún hjaðnaði.
Eftirmaður Kenyatta, Daniel arap Moi, kalenjin, fylgdi í fyrstu sömu,
hófsömu stefnu í stjórn- og efnahagsmálum. Í júní 1982 skipuðust veður
í lofti og hann gerði Kenja að einsflokksríki. Tveimur mánuðum síðar
gerðu sveitir í flughernum tilraun til að steypa honum af stóli en
hersveitir hollar honum komu í veg fyrir það. Þegar leið á níunda
áratuginn jókst gagnrýni á ríkisstjórnina, bæði innanlands sem utan.
Margir andstæðingar Moi voru fangelsaðir.
Síðla
árs 1991 hættu margar lánastofnanir og vestrænar ríkisstjórnir
efnahagslegum stuðningi við Kenja til að þvinga Moi til umbóta á
stjórnmála- og efnahagssviðunum. Þá voru flokkar stjórnarandstöðunnar
leyfðir og fyrstu fjölflokkakosningarnar í 26 ár voru haldnar 1992. Moi
og KANU-flokkurinn fengu meirihluta. Ýfingar hófust meðal þjóðflokka
landsins og ofbeldið beindist aðallega gegn kikuyu-mönnum. Tugir
þúsunda voru hraktir frá heimilum sínum og hundruð voru drepin um miðjan
áratuginn. Ríkisstjórnin lét ekki af ofsóknum gegn stjórnarandstöðunni
og greip til strangra efnahagsaðgerða að kröfu erlendra stuðningsaðila.
Ráðist var gegn spillingu, sem hafði blómstrað lengi. Aðgerðirnar
leiddu til óðaverðbólgu, vaxandi atvinnuleysis og samdráttar í
félagslegri þjónustu.
Hinn 28. desember 2007 fóru fram forsetakosningar í landinu. Þær enduðu með
mikilli óöld vegna meintra kosningasvika sitjandi forseta og blóðug átök
stóðu fram í byrjun 2008. Í lok janúar var Kofi A. Annan (frá
Ghana), fyrrum aðalritara Sameinuðu þjóðanna, falin málamiðlun.
Hann ferðaðist um og heimsótti flóttamannabúðir. Niðurstaða hans
var, að ógnirnar væru ekki lengur af stjórnmálalegum toga, heldur réði
illska og óeðli manna morðum, nauðgunum og öðrum illvirkjum. Hann
hvatti fólk til að láta hefndarhug ekki ráða gerðum sínum og sýna
þolinmæði á meðan reynt væri að stilla til friðar. |