|
Strönd Gínea-Bissá
hefur verið byggð fólki, sem stundar búskap og notar járn, í rúmlega
1000 ár. Það er einkar lagið við ræktun hrísgrjóna á þurrum- og
áveituökrum og seldi nágrönnum sínum í Vestur-Súdan hafsalt. Frá 13.
öld jukust tengsl strandbænda við umheiminn, fyrst landmegin og síðar
hafmegin. Fyrstu áreiðanlegar heimildir tengjast áhrifum frá upplausn
Ghana-veldisins, þegar flóttafólk leitaði hælis í grennd við ströndina.
Síðar voru strandsvæðin lauslega tengd Mali-veldinu og héraðsstjórar
(farim) voru skipaðir til að framfylgja stjórnskipun Mande-konunga.
Portúgalar voru
fyrstir til að hafa samband við strandbúa á fimmta tugi 15. aldar.
Gínea var veigamikið þrep til nýlenduvæðingar Kap-Verdeeyja á þessum
tíma. Þrælar voru fyrst notaðir á plantekrunum, þar sem var ræktuð
baðmull og indígó og handverksmenn voru fengnir frá Gíneu til
uppbyggingar vefnaðar- og litunariðnaðar. Mestur hluti baðmullardúksins
var sendur til meginlandsins í skiptum fyrir þræla, sem voru sendir til
Vesturheims. Portúgalar stóðu fyrir þrælaverzluninni með aðstoð múlatta
(lançados), sem höfðu milligöngu við höfðingja Gíneu. Á 16. öld jókst
ásókn mande-mælandi fólks að efri hluta Gíneustrandar. Þessir
fólksflutningar ollu stríðum og fjölgun stríðsfanga til útflutnings.
Aðrar helztu útflutningsvörurnar voru salt, kólahnetur og matvæli inn í
land og fílabein, vax, litunarefni og húðir úr landi. Helztu
viðskiptalöndin voru Portúgal, Bretland, Holland og Frakkland.
Næstu fjórar
aldirnar meðan þrælaverzlunin blómstraði, áttu íbúarnir ekki erfitt með
að halda erlendum landvinningamönnum í skefjum. Verzlunarstaður við
Cacheu, sem kaupmenn á Kap-Verdeeyjum stofnuðu 1588, fékk stuðing
Portúgalsstjórnar um skamma hríð á 17. öld en færði ekki út kvíarnar.
Árið 1687 var stofnaður verzlunarstaður við Bissá til að koma í veg
fyrir að Frakkar næðu undirtökum í verzlun, stjórnmálum og hernaðarlega,
en hann átti ekki langa framtíð. Árið 1792 námu Bretar land í Bolama
með afdrifaríkum afleiðingum. Um sömu mundir komu Portúgalar sér aftur
fyrir við Bissá og alla 19. öldina jukust umsvif þeirra í
strandhéruðunum beggja vegna og tilkall til yfirráða þar.
Nýlendutíminn.
Bretar og Frakkar mótmæltu yfirráðakröfu Portúgala í Gíneu. Portúgalar
og Frakkar útilokuðu Breta frá samningaviðræðum (1870) og komu sér saman
um landamærin milli svæða sinna (1886 og 1902-05). Að þessum
landamærasamningum gerðum komu Portúgalar smám saman upp nýlendustjórn
og beittu víða valdi til þess. Síðustu herferðirnar í þessu skyni voru
farnar á árunum 1913-15 (João Teixeira Pinto). Að þeim loknum ríkti
friður í nýlendunni í næstum hálfa öld undir stjórn Portúgala. Eftir
síðari heimsstyrjöldina fór að bera á afrískri þjóðernishyggju og
nágrannanýlendurnar fengu sjálfstæði hver af annarri. Gíneumenn fetuðu
sömu braut gegn Portúgölum og gerðu árásir á stjórnsýslumiðstöðvar og
herstöðvar þeirra í júlí 1961 (skæruliðar PAIGC) undir forystu Amilcar
Cabral. Í Conakry, höfuðborg hins frönskumælandi lýðveldis Gíneu,
tilkynnti hann í ágúst, að frelsun Portúgölsku-Gíneu og Kap-Verdeeyja
yrði úkljáð með hervaldi. Blóðugur skæruhernaður kom í kjölfarið.
Frelsisherinn PAIGC (10.000 manns) barðist við hersveitir Portúgala
(30.000 manns). Skæruliðunum tókst ekki að hernema borginar á
ströndinni en í kringum 1971 voru þeir búnir að treysta sér sess inni
landinu, einkum nærri landamærum Senegals og Gíneu.
Sjálfstæði.
Cabral var myrtur 1973 og ári síðar kom upp hernaðarlegt þrátefli milli
héraðanna, sem Afríkumenn réðu, og borganna, sem voru í höndum
Evrópumanna. Portúgalski herinn steypti stjórn einvaldsins í Lissabon
og António Ribeiro de Spínola, hersöfðingi og fyrrum herstjóri í Gíneu,
var skipaður forseti. Honum var falin stjórn Portúgals og samningar um
sjálfstæði nýlendna landsins í Afríku. Hálfbróðir Cabrals frá
Kap-Verdeeyjum, Luís de Almeida Cabral, varð forseti Gíneu-Bissá.
Væringar milli miðstéttarkynblendinga frá Kap-Verdeeyjum og hinna
fátækari og ómenntuðu íbúa strandhéraðanna ollu vaxandi spennu í
stjórnmálum, sem leiddi loks til byltingar. Cabral og stjórn hans var
steypt og PAIGC klofnaði í Kap-Verde- og meginlandsfylkingu. Nýi
forsetinn,
João Bernardo
Vieira, glímdi við að endurvekja menningarleg-, mennta- og
stjórmálatengsl við Portúgal til að efla efnahagslífið, herinn,
embættismannakerfið og veita bændum í sveitunum tækifæri til að selja
framleiðslu sína. Kakan, sem var til skiptanna, var lítil og hart var
barizt um hana. Efnahagslegar og stjórnmálalegar framfarir voru litlar
og hægfara. |
