Flestir landsmanna búa
í þorpum. Víðast
takmarkar landshættir landbúnaðinn verulega en íbúarnir hafa aðlagast
umhverfinu á marks konar og flókinn hátt.
Nokkur smásamfélög (19) hafa komið sér upp aðferðum til ræktunar
hrísgrjóna. Á strandsvæðunum
nota bændur afbrigði hrísgrjóna, sem vaxa í söltu vatni.
Balanta Brassafólkið, sem býr í mið- og suðurhlutum landsins er þekkt
fyrir hrísgrjónaræktun sína. Bramfólkið
á ströndinni er þekkt fyrir landbúnað án áveitna.
Bijagós- og mandyakofólkið framleiðir pálmavín og pálmaolíu
og fulanifólkið inni í landi ræktar nautgripi.
Fulani- og malinkefólkið ræktar mest af jarðhnetum og baðmull. Næstum allir þjóðflokkar landsins stunda búskap á misgæðamiklu
landi, rækta fjölda mismunandi nytjaplantna og beita skiptiræktun til
að tryggja góða uppskeru.
Sjálfstæðisstríðið gegn Portúgölum
1963-74 raskaði búsetu margra, e.t.v. helmings þjóðarinnar.
Portúgalar trufluðu búskaparhættina með því að koma upp
bráðabirgðaaðsetri til að einangra sem flesta frá þjóðernisher
landsmanna. Á svæðum,
sem voru í höndum þjóðernissinna, fór skipulagning þjóðernishersins
fram í skógunum, þar sem var ekki hægt að beita flugher Portúgala
gegn þeim. Rúmlega 100 þúsund landsmanna flúðu til Senegal eða Gíneu
til að komast hjá stríðsátökunum.
Þjóðflokkar
landsins eru rúmlega tuttugu talsins.
Hinir helztu þeirra eru balanta, Fulani, mandyako, pepel, bram
og malinke. Líklega bjuggu
þessi þjóðflokkar hver útaf fyrir sig á eigin landi í upphafi en
landvinningar malinke og síðan fulani og suðurþensla balanta auk fólksflutninga
í stríðinu og á eftirstríðsárunum hafa gert búsetumunstrið óskýrt.
Stærsti hópurinn,
balanta brassa, er búsettur á við og dreif og tilheyrir tiltölulega
jafnréttishneigðu samfélagi sem fylgir siðum, sem tengjast arfgengi
í karllegg, húshaldi, aldurshópum og kyni.
Þetta fólk var móttækilegast fyrir áróðri þjóðernissinna
fyrir aðskilnaði frá Portúgölum. Það er mjög sjálfstæðissinnað, að mestu andatrúar og
var í hópi aðalskæruliðanna, sem börðust við Portúgala.
Grasrótarhreyfingar meðal þessa þjóðflokks standa fyrir félagslegum
breytingum og umbótum í landinu.
Fulanifólkið, sem hægt er að
skipta í þrjá aðalhópa, var upphaflega smábændur en á 19. öld náði
það undir sig stórum landsvæðum í Vestur-Afríku.
Það er múslimar og býr við klerkaveldi.
Fulanifólkið sneyddi að mestu hjá menningu Portúgala en samt
studdu margir leiðtogar þess þá í stríðinu við skæruliðana. Fulanileiðtogunum stóð ógn af þeim við trúarbrögð sín,
samfélag sitt og hefðir. Nokkrir
minni hópar þeirra gengu til liðs við skæruliða til að losna
undan oki öldunganna og yfirmanna heima fyrir.
Malinke, hin forna herraþjóð
Senegambíu, býr í stéttaskiptu samfélagi aðalsfjölskyldna,
handverksmanna, kaupmanna og annarra atvinnumannahópa.
Þetta fólk snérist einnig til islam.
Mandyako og pepel á norðurstrandsvæðunum
voru meðal fyrstu þjóðflokkanna til að koma á viðskiptum við
Portúgala. Sumir þeirra mægðust
þeim, aðrir unnu fyrir þá og tóku upp evrópska siði og klæðaburð
og hjálpuðu til við útbreiðslu viðskiptatungunnar crioulo.
Pepel vörðu grimmilega rétt húsbænda sinna gegn Evrópumönnum.
Sumir minni hópar pepelmanna, s.s. biafada, felupe, bayot, nalu,
susu og bijagós, eru strandbændur og virðast hafa komizt hjá portúgalskri
og islamskri menningu.
Gíneumenn, sem bjuggu í borgum,
voru kallaðir assimilados og voru ekki nema nokkur þúsund.
Þeir tóku upp marga siði Evrópumanna og urðu aðallega embættis-
og skrifstofumenn eins og enn á okkar dögum.
Talsvert stór hópur fólks frá Grænhöfðaeyjum fluttist til
Gíneu Bissau á nýlendutímanum sem bændur, kaupmenn, hermenn og stjórnendur
fyrir Portúgala. Þeir léku
stórt hlutverk innan þjóðernissinnahópsins í tengslum við
sameiningu Grænhöfðaeyja og Gíneu-Bissau en misstu tökin eftir
byltinguna árið 1980. Útlendingar
og afkomendur þeirra, sem búa í landinu eru aðallega af portúgölsku
og öðru evrópsku, kúbversku og brasilísku bergi brotnir og starfa
sem tækniráðgjafar og Líbanar starfa sem kaupmenn.
Tungumálin, sem töluð eru
í landinu byggjast á tveimur stofnum, mande-tan og mande-fu.
Hinn siðarnefndi, Vestur-Atlantshafsmálin, nær yfir öll önnur
tungumál töluð í Gíneu-Bissau, u.þ.b. 20, en crioulo er aðaltungan.
Það hefur sameinandi áhrif í sveitunum og er notað í skólum
auk portúgölsku, sem er opinber tunga landamanna.
Arabíska er helzt notuð meðal múslimskra fræðimanna.
Trúarbrögð.
Hefðbundin andatrú hefur staðizt tímans tönn vel, jafnvel meðal þeirra,
sem hafa snúizt til kristni og islam. Kristnin náði ekki mjög mikilli útbreiðslu á nýlendutímanum
og eftir standa fámennir hópar katólíka og mótmælenda. Flestir áhangendur islam eru af Qadiryah- og
Tijaniyah-flokkum. Portúgal
studdi útbreiðslu islam til að sporna gegn leiðtogum þjóðernissinna.
Allt frá því, að sjálfstæði fékkst, hafa yfirvöld sent
fulltrúa á ráðstefnur múslima og þegið efnahagsaðstoð frá Sádi-Arabíu
og Kúveit. Líbýsk yfirvöld
hafa styrkt úrbreiðslu islam á marga vegu.
Íbúafjölgunin er tiltölulega
tempruð miðað við önnur Afríkulönd.
Þjóðin er ung, 40% yngri en 15 ára, sem gefur til kynna meiri
fólksfjölgun í náinni framtíð.
Meðallífslíkurnar eru lágar, einkum vegna mikils barnadauða.
Næstum helmingur þjóðarinnar er virkur á vinnumarkaðnum og
aðeins fjórðungur býr í þéttbýli.
Árstíðabundinn og varanlegur tilflutningur er talsverður, aðallega
til Senegal, Gambíu og Frakklands. |