Flóran.
Jarðvegurinn og búseta eru veigamiklir þættir í fjölbreytni flórunnar en
samt ræður úrkoman mestu um hana. Flórunni má skipta í þrjá aðalþætti
frá suðri til norðurs miðað við strandsteppuna, skógana og
norðursteppuna.
Strandsteppan í
suðausturhlutanum í kringum Accra er vaxin blöndu af runnagróðri og háu
grasi (aðallega gíneugrasi). Þarna eru risavaxnar mauraþúfur (3-4 m),
sem valda þéttum þyrpingum gróðurs (Elaeophorbia, Adansonia digitata
o.fl.).
Í skógabeltinu í
suðurþriðjungi landsins og á svæðinu meðfram Akwapim-Togo-fjallgörðunum,
þar sem meðalársúrkoman er rúmlega 1125 mm og enginn sérstakur
þurrkatími, vex aðallega sígrænn skógur og hitabeltislaufskógur. Þar
eru há tré, sem mynda lokaða skógaþekju, og upp úr henni gnæfa risar
skóganna eins og silkibaðmullartréð, wawa-tréð (harðviður) og afríska
mahónítréð. Sígræni skógurinn er allrasuðvestast, þar sem
meðalársúrkoman er meirin en 1625 mm, og laufskógur lengra til norðurs.
Þéttvaxið
skógabeltið náði yfir u.þ.b. 78 þúsund ferkílómetra en landbúnaður og
skógarhögg hafa minnkað það um 58.000 km2. Gripið var til
þess ráðs, að hefja plöntun trjáa á eyddum svæðum og haga nýtingu í
samræmi við endurnýjun skóganna.
Norðursteppurnar ná
yfir tvo þriðjunga landsins, þar sem meðalársúrkoman (750-1125mm) fellur
á ákveðnum árstíma og mikill þurrkatími fylgir. Þar vex aðallega
gíneugras með strjálum, lágvöxnum trjám (m.a. akasíur og baobab).
Meðfram norðurmörkum steppunnar er opnara graslendi, sem hefur að mestu
þróazt vegna langrar nýtingar manna.
Fánan.
Dýralífið í Ghana er tiltölulega fjölbreytt, þótt veiðar og aukin byggð
hafi haft mikil áhrif. Meðal stórra spendýra má nefna ljón, hlébarða,
hýenur, antilópur, fíla, buffala, villisvín, simpansa og fleiri
apategundir. Slöngutegundir eru margar (pýton, kóbra, adder og græn
mamba). Í ám og vötnum eru krókódílar, otrar og manatíhvalir, sem eru í
útrýmingarhættu. Flóðhestar eru í Voltaánni. Tegundafjöldi eðlna,
skjaldbakna og risasnigla er mikill. Meðal algengra fuglategunda eru
páfagaukar, hornnefir, kóngaveiðarar, ernir, hegrar, gleður, gaukar,
nátthrafnar, sólfuglar, egret, gammar, snáka- og súrufuglar.
Fjöldi fiska- og
annarra dýrategunda er í hafinu, ám og vötnum. Stórar sardínugöngur eru
árstíðabundnar á grunnsævi og makríll, flatfiskur, skata, mulli (Mugil
cephalus), bónítómakríll, flugfiskur, lungnafiskur, fílafiskur, sjóbrími
(Pagellus centrodontus) og hákarlar eru algengar tegundir. Ætar
skjaldbökur, barrakúda og gaddaskata eru fremur algengir fiskar.
Skelfiskur, krabbar, humar og rækjur finnast í minna magni.
Skordýrafánan er
fjölbreytt, s.s. bjöllur, eldflugur, maurar, termítar, fiðrildi, kribbur
og títlur. Hættulegustu skordýrin eru moskító, tsetse og mý, sem bera
malaríu, gulu, svefnsýki og augnsýki (onchocerciasis).
Mole-þjóðgarðurinn í
vesturhluta Norðurhéraðs í grennd við Damongo er 4950 km2.
Önnur verndarsvæði hafa verið stofnuð sunnar og á nokkrum eyjum
Voltavatns.
Jarðvegur.
Um landið allt hefur veðrun, greypni og myndun harðra, vatnsþéttra
leirpanna (leirblandað járn- og áloxíð, með salti, sem vatn hefur flutt
til yfirborðsins) fyrir áhrif uppgufunar. Greypnin eða vatnsþétting er
mest í suðurhlutanum en leirmyndunin er algeng í hinum þurrari
norðurhluta. Víðast hefur jarðvegur myndast úr grunnberginu fyrir
langvinna veðrun og því er frjósemin takmörkuð.
Á skógasvæðunum er
víðast leirjarðvegur, sem er annaðhvort tiltölulega frjósamur og súr
(rauður, brúnn og gulbrúnn og nokkuð gropinn), þar sem úrkoma er hófleg
eða súrari og ófrjósamari allrasuðvestast, þar sem meðalársúrkoman er
rúmlega 1625 mm. Okkurrauður jarðvegur er á nokkuð stórum svæðum við
ströndina og á norðursteppunum. Líkt og á skógasvæðunum er hann bezt
fallinn til ræktunar.
Á strandsteppunni
eru fjölmargar tegundir, s.s. svartur hitabeltis-, grár- og ísúr
jarðvegur, og einungis hin fyrstnefnda er mikilvæg vegna ræktunar. Hún
nær yfir breitt belti á steppunni og nýtist vel með áveitum til
vélvæddrar ræktunar, þótt hún sé þétt í sér og þung. Vegna mikils
skorts á næringarefnum eru flestar jarðvegstegundirnar mjög háðar raka
gróðurþekjunnar. Þarna ríkir því viðkvæmt jafnvægi milli gróðurs og
frjósemi, sem er auðraskað með óvarfærinni nýtingu.
Loftslag.
Eins og víðast á svipuðum slóðum og Ghana ræðst lofstlagið aðallega af
tveimur loftmössum, heitu og þurru meginlandslofti, sem myndast yfir
Sahara og hlýju og röku úthafslofti, sem myndast yfir
Suður-Atlantshafi. Báðir færast þeir í átt að miðbaug með staðvindum og
blandast við strendur Gíneu í nokkra mánuði á ári. Meginlandsloftið
hreyfist til suðurs með norðaustan-staðvindunum (harmattan) og
úthafsloftið hreyfist til norðurs með suðvestur-staðvindunum.
Blöndunarsvæðið einkennist af árstíðabundnu úrhelli. Það færist til
norðurs og suðurs eftir stöðu sólar. Nyrzta staða þess nær til 21°N í
miðri Sahara í ágúst og hin syðsta til 7°N, í grennd við strönd Ghana í
janúar. Úrkoman ræðst af ríkjandi stöðu úthafsloftsins og þurrkar af
meginlandsloftinu (harmattan).
Á steppunum norðan
Kwahu-sléttunnar eru tvær árstíðir, þurra frá nóvember til marz með
heitum dögum og svölum nóttum í heiðríkju og úrkomumesta í ágúst og
september. Meðalársúrkoman er 1145-1270 mm en vatnsskortur verður
áberandi í kjölfarið vegna mikilla þurrka. Á skógarsvæðunum í suðri,
þar sem meðalársúrkoman frá norðri til suðurs er á milli 1270 og 2220
mm, eru tvö regntímabil, annað frá apríl til júlí og hitt (minna) frá
september til nóvember. Á harmattan-tímanum eru tvö aðalþurrkatímabil,
frá desember til febrúar og í ágúst, sem er svalur og þokusamur við
ströndina. Á Accra-sléttunum er meðalúrkoman óregluleg (780-1020 mm),
þannig að gróðurfarið líkist því, sem gerist á steppunum norðanlands.
Hitafar hinna
mismunandi landshluta er í meira jafnvægi. Með ströndinni er
meðalhitinn 26°C-29°C og hitamunur dags og nætur 6°C-8°C (í
norðurhlutanum 7°C-17°C). Meðalloftraki er frá 100% í suðurhlutanum til
65% í norðurhlutanum, þótt harmattan færi hann niður í 12% í kringum
Accra. Hár, staðbundinn lofthiti og -raki hefðu lamandi áhrif, ef ekki
nyti við hæðar yfir sjó og hafgolu með ströndinni. Víðast um land eru
febrúar og marz heitustu mánuðir ársins, rétt áður en regntíminn hefst.
Hiti er lægstur í janúar og í ágúst meðfram ströndinni. |