Alexandría
er við sjávarmál. Íbúafjöldinn
er u.þ.b. 2,5 milljónir. Hin
fornfræga Alexandría er önnur stærsta borg Egyptalands og mikilvægasta
hafnarborg landsins. Hún
er vestast í óshólmum Nílar á sandrifi, sem skilur að Mareotishaf
og Miðjarðarhaf. Hún er
vestræn að yfirbragði en þó býður gamli kjarninn upp á austrænan
svip og líf. Í og
umhverf-is borgina er miðstöð baðmullarverzlunar og iðnaðar.
Fjölda spuna- og vefnaðarverksmiðja er þar að finna. Mikill
matvælaiðnaður, sígarettuverksmiðjur, sútun og olíuhreinsun.
Vegna mikilvægis síns sem miðstöð baðmullarverzlunar og iðnaðar,
bjó földi útlendinga í Alexandríu.
Nú eru u.þ.b. 4% íbúanna útlendingar, flestir Grikkir og Ítalar.
Í borginni situr patríarki rétttrúnaðarkirkjunnar, yfirmaður
koptísku kirkjunnar býr í Kaíró.
Alexander
mikli stofnaði borgina árið 331 f.Kr., þegar hann ætlaði að
innlima Egyptaland í hið gríska heimsveldi.
Alexander lét arkitektinn Deinokrates sjá um legu og
uppbyggingu borgarinnar. Staðgengill
og síðar eftirmaður Alexanders, Ptolemaios I. Soter (322-285) gerði
Alexandríu að miðstöð lista- og lærdómsmanna.
Við hirð hans dvöldu ræðusnillingurinn Demetrios Phalereus,
sem stóð fyrir stofnun hins fræga bókasafns, málararnir Apelles og
Antiphilos, stærðfræðingurinn Euklid, læknarnir Erasistratos og
Herophilos. Ptolemaios lét
reisa safn til eflingar vísindum og skáldskap í bundnu máli, þar
sem vísindamenn og skáld bjuggu og stunduðu iðju sína.
Deilur
Ptolomea um erfðarétt til krúnunnar breyttu ekki þróun borgarinnar
í þá átt að verða mesta verzlunarborg heims.
Hún hafði lifað blómaskeið sitt árið 48 f.Kr., þegar Rómverjar
blönduðu sér í deilur Kleopötru og bróður hennar og eiginmanns
hennar. Ptolemaios XIV. Eftir morð Pompejusar í Pelusium hélt Sesar glæsilega
innreið í Alexandríu. Borgararnir
og herir Ptolemaios réðust á hann og héldu honum og liði hans innan
múra konungsborgarinnar. Kleopatra
heillaði ekki einungis Sesar upp úr skónum, heldur líka Antóníus,
sem lifði hér í munaði og óhófi árin 42-30 f.Kr.
Kleopatra var líklega grísk.
Ágústus stækkaði borgina um úthverfið Nikopolis.
Þegar bezt lét, voru íbúarnir nærri hálfri milljón.
Grísk áhrif voru ríkjandi, því næst hin egypzku en í
borginni var líka hverfi gyðinga frá dögum Ptolomaiusar I.
Árið 69 e.Kr. lýstu íbúarnir Vespasian keisara.
Heimspekingar
safnsins höfðu unnið mjög að viðurkenningu hans. Á valdatíma Trajans (98-117) ollu gyðingar, sem voru þriðjungur
íbúanna, blóðugum óeirðum. Hadrían
/117-138) heimsótti Alexandríu árið 130 og efndi sjálfur til
opinberra rökræðna í safninu. Markús
Árelíus hlýddi líka á fyrirlestra hinna lærðu en þar stóðu í
fararbroddi málfræðingarnir Aþenaios, Harpokration, Hephaistion og Júlíus
Pollux. Leikritaskáldið
Lukian, ritari egypzka landstjórans, bjó þá í borginni.
Septmus Servus (193-211) kom til Alexandríu árið 199 og færði
borgurunum stjórnarskrá. Heimsókn
Caracalla (211-217) dró dilk á eftir sér.
Borgarbúar móðguðu hann og kostaði það blóðbað og lokun
akademíunnar. Verstu tímar
borgarinnar voru, þegar palmýrar og keisararnir börðust.
Þá féll stór hluti borgarbúa fyrir sverðum, hungri og plágum.
Kristnin
festi snemma rætur. Fyrstur
trúboða var guðspjallamaðurinn Markús.
Líkamsleifar hans voru fluttar til Feneyja árið 868.
Fyrstu ofsóknir gegn kristnum mönnum á valdatíma Deciusar
(250) komu hart niður á Alexandríu, sem hafði lengi verið
biskupssetur. Árið 257,
þegar Valeríus var við völd, voru kristnir ofsóttir í annað sinni
og skömmu síðar, á valdatíma Gallineusar, kom pestin illa niður á
borgarbúum. Samt hélt
Alexandría velli sem aðalmiðstöð kristninnar, þar til Konstantínópel
tók við því hlutverki. Þriðja
alda ofsókna gegn kristnum reið yfir á dögum Júlíanusar Apostata
(361-363). Á valdadögum
Theodosiusar (379-395) fékk heiðnin náðarhöggið.
Óteljandi og ómetanlegir munir og byggingar frá heiðnum sið
týndust í kjölfarið. Hnignunarskeið
fylgdi, einkum þegar gyðingum var vísað úr borginni.
Hin fagra, heiðna og lærða Hypatía barðist gegn öfgum
kristinna og var grýtt í hel árið 415 af skrílnum.
Á
dögum Justianians (527-565) lagði Krösus II, Persakonungur, Alexandríu
undir sig en kristnir voru látnir óáreittir.
Árið 626 rak Heraklíus Persa á brott.
Því næst komu herir Ómars kalífa í nafni islams og Alexandría
féll árið 642 eftir langt umsátur.
Herforingi
Ómars, Amr Ibn el-As, þyrmdi henni.
Mikilvægi borgarinnar þvarr því meir sem stjórnsýslan
fluttist til Kaíró. Uppgötvun
Ameríku og sjóleiðarinnar til Indlands lamaði endanlega öll viðskipti.
Muhammed Ali kom aftur fótunum undir borgina um 1800, þegar íbúafjöldinn
var aðeins 5000. Hann bætti
hafnirnar og lét grafa skurði og lagði þar með grundvöllinn að næststærstu
borg Egyptalands. |